Δέκα χρόνια μετά την πρώτη της παρουσίαση, η παράσταση “Γράμμα σε ένα παιδί” επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη για να αφυπνίσει, να παρακινήσει και να θέσει καίρια ερωτήματα στο κοινό γύρω από το ζήτημα των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Η πρωταγωνίστρια Ζέτα Δούκα, πιο συνειδητοποιημένη και πιο δημιουργική από ποτέ, μιλά στο praximag.gr για τις πανανθρώπινες αξίες του έργου, τον αγώνα των γυναικών για πραγματική ισότητα, το ρόλο της εκπαίδευσης στην αντιμετώπιση της βίας αλλά και για το πέρασμά μας σε μία νέα εποχή αποδοχής του διαφορετικού.
Το βιβλίο “Γράμμα σε ένα παιδί που δεν γεννήθηκε ποτέ”, στο οποίο και βασίζεται η παράστασή σας, γράφτηκε το 1975 και, με έναν σχεδόν αυτοβιογραφικό τρόπο, θίγει ζητήματα κοινωνικής ανισότητας, γυναικείας καταπίεσης και ανθρώπινων αξιών που παραμένουν πιο επίκαιρα από ποτέ. Ποια ανάγκη σας ώθησε να παρουσιάσετε τη θεατρική μεταφορά του για δεύτερη φορά στο ελληνικό κοινό;
Στόχος της τέχνης είναι πάντοτε να μιλά με τον κόσμο και να αναφέρεται στα προβλήματα της κοινωνίας. Εγώ χρησιμοποιώ την τέχνη για να επικοινωνήσω αυτά που επιθυμώ να μεταφέρω στο κοινό, και θεωρώ ότι αυτό το έργο είναι ένα καταπληκτικό όχημα ακριβώς λόγω του επίκαιρου χαρακτήρα του. Αν κάποιος δεν το γνώριζε, θα πίστευε ότι αυτό το βιβλίο της Φαλάτσι πραγματικά γράφτηκε χθες. Από το πρώτο ανέβασμα της παράστασης το 2012 μέχρι σήμερα, θα έλεγα ότι η παγκόσμια κοινωνία οπισθοδρόμησε, αφού πριν από μια δεκαετία τα δικαιώματα της γυναίκας στη μητρότητα και την αυτοδιάθεσή της βρίσκονταν σε καλύτερη θέση. Σήμερα, βλέπουμε γύρω μας παραδείγματα όπως τη νομοθεσία στην Πολωνία κατά της διακοπής κύησης, η οποία δεν μπορεί να συμβεί ακόμη και για λόγους υγείας του παιδιού ή της μητέρας, και μας έρχονται στο μυαλό εποχές που νομίζαμε ότι είχαν περάσει ανεπιστρεπτί. Άρα, η επικαιρότητα γύρω από τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα δικαιώματα της γυναίκας και του παιδιού δίνουν στο έργο έναν τόνο προφητικό, κάτι το οποίο η Φαλάτσι ίσως δεν θα μπορούσε να είχε πιστέψει όταν έγραφε το βιβλίο πριν από 45 χρόνια. Αισθάνομαι ότι επιδίωκε μία αδρή καταγραφή της πραγματικότητας, με σκοπό την κοινωνική αλλαγή. Δυστυχώς, αυτή η κοινωνία όχι μόνο δεν άλλαξε, αλλά μάλλον έγινε χειρότερη.
Την Οριάννα Φαλάτσι τη γνωρίζουμε περισσότερο ως μία από τις πιο επιτυχημένες δημοσιογράφους και συγγραφείς παγκοσμίως. Μέσα από το συγκεκριμένο έργο, αισθάνεστε ότι αγγίξατε μία πιο ανθρώπινη διάστασή της;
Όταν ένας ηθοποιός ενσαρκώνει έναν ρόλο, δεν υπάρχει άλλος δρόμος πέρα από την ανακάλυψη της πιο ανθρώπινης πλευράς και των πιο μύχιων σκέψεων του ήρωα που υποδύεται. Γνωρίζουμε ότι η Φαλάτσι έμεινε έγκυος στα 45 της χρόνια και, αν και δεν έχει επιβεβαιωθεί, λέγεται ότι έχασε το παιδί κατά τη διάρκεια ενός καυγά με τον Αλέκο Παναγούλη. Αν λοιπόν θεωρήσουμε ότι το έργο είναι αυτοβιογραφικό, πιστεύω ότι η Φαλάτσι δεν φοβήθηκε καθόλου να δείξει όλα τα τρωτά της σημεία, την καλύτερη και τη χειρότερη πλευρά της, την πιο τρυφερή αλλά και την πιο σκληρή εκδοχή του εαυτού της. Με αυτή την έννοια, η Φαλάτσι με διευκόλυνε όταν έπρεπε να τη φανταστώ, ωστόσο το δύσκολο σημείο ήταν να μετατρέψω αυτό που φαντάστηκα σε ρόλο πάνω στη σκηνή. Εκεί ευτυχώς υπάρχει και αυτό το στοιχείο-κλειδί που ονομάζεται συνεργασία μεταξύ ηθοποιού και σκηνοθέτη. Με τον Μάνο Πετκούση είχαμε και έχουμε μία εξαιρετική συνεννόηση, έναν κοινό κώδικά όσον αφορά στο πώς θέλουμε να παρουσιάσουμε ένα θεατρικό έργο. Σκεφτόμαστε τι επιθυμούμε να βλέπουμε εμείς ως θεατές και φροντίζουμε αυτό που συμβαίνει στη σκηνή να μας αφορά, να είναι κατανοητό και ενδιαφέρον. Επομένως, για μένα αυτή η παράσταση είναι ολοκληρωμένη, αφού τα γεγονότα που βιώνει η ηρωίδα είναι πολύ καθαρά και αληθινά. Η επιτυχία της παράστασης έχει αποδειχτεί εξάλλου από το γεγονός ότι έχει παιχτεί πάρα πολλές φορές τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Χαίρομαι για αυτό το έργο, γιατί έχει πετύχει το στόχο του μιλώντας στην καρδιά, τη συνείδηση και το μυαλό των θεατών, και πιθανότατα γιατί έχει οδηγήσει σε κάποια μικρή ή μεγάλη αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο βιώνουν πλέον τη ζωή τους.
Συνέδρια γονιμότητας, σεξουαλική κακοποίηση, συνεχή κριτική για την απόκτηση ή μη ενός παιδιού. Παρά τα φαινόμενα αυτά, υπάρχουν φωνές που υποστηρίζουν ότι ο φεμινισμός είναι κάτι ξεπερασμένο και αχρείαστο για τη σημερινή κοινωνία. Τι θα τους απαντούσατε;
Η στάση μου απέναντι στη θέση της γυναίκας και στο δικαίωμά της για πραγματική ισότητα είναι πολύ σαφής και ξεκάθαρη. Ο φεμινισμός είναι ένα πολύ μεγάλο και σοβαρό κίνημα, η χρησιμότητα του οποίου αποδεικνύεται ολοένα και περισσότερο. Ζούσαμε και ζούμε ακόμη σε μία κοινωνία με πολύ βαθιές πατριαρχικές ρίζες, οι οποίες είναι ορατές σε όλες μας τις εκφάνσεις. Αν ρωτήσετε δέκα ανθρώπους για τον ορισμό του φεμινισμού, μπορεί και οι δέκα να σας δώσουν τελείως διαφορετικές απαντήσεις. Και αυτό δεν ισχύει μόνο για τη συγκεκριμένη έννοια, αλλά και για την αυτοδιάθεση και για πολλές ακόμη, διότι αυτές τις αξίες δεν τις γνωρίζουμε σαν κοινωνία. Αυτό που έχει πλέον σημασία είναι να επανεκπαιδευτούμε, να αναγνωρίσουμε ότι όσα μάθαμε μέχρι τώρα είναι λάθος και να εστιάσουμε στα σωστά. Πρέπει να ξεβολευτούμε και να διδάξουμε στα παιδιά μας από μικρή ηλικία τι είναι ο σεβασμός, τι είναι τα όρια, τι σημαίνει να βοηθώ και να έχω κριτική σκέψη. Και όλα ξεκινάνε από την ίδια την εκπαίδευση. Τα βιβλία είναι ο πιο ευθύς τρόπος για να περάσεις μηνύματα και αξίες στις καρδιές των ανθρώπων, και τα παιδικά βιβλία θεωρώ ότι πραγματικά είναι τα καλύτερα εργαλεία για τον συγκεκριμένο σκοπό. Θέλοντας να βάλω και το δικό μου λιθαράκι σε αυτή την προσπάθεια, έγραψα πρόσφατα δύο παιδικά βιβλία με τίτλο “Είσαι φίλη μου” και “Είσαι δυνατή”, τα οποία ανήκουν στη σειρά “Έλλα και Άλλυ” και κυκλοφορούν από τον εκδοτικό οίκο Key Books. Αναφέρονται στη δύναμη της φιλίας, στη γυναικεία υποστήριξη και ενδυνάμωση, και στην αποδοχή της διαφορετικότητας, τόσο της δικής μας όσο και των άλλων. Πιστεύω ότι η ενασχόλησή μου με τη συγγραφή, αυτό το νέο μου εγχείρημα, είναι ο καλύτερος και πιο άμεσος τρόπος που έχω για να μιλήσω σχετικά με το νόημα της εκπαίδευσης, εκεί δηλαδή που αρχίζουν και τελειώνουν όλα.
Στις αρχές της εμφάνισης του κινήματος #metoo στον χώρο του ελληνικού θεάτρου, ήσασταν από τις πρώτες γυναίκες που μιλήσατε ανοιχτά για τη σωματική και ψυχική κακοποίηση που βιώσατε. Τι επίδραση θεωρείτε ότι είχε αυτή η δημόσια καταγγελία σας στην κοινωνική αντιμετώπιση της βίας;
Όταν βρίσκεις τον δρόμο να μιλήσεις ανοιχτά και με ειλικρίνεια για κάτι που σε απασχολεί, χωρίς να έχεις από πίσω σου σκοπιμότητες ή δεύτερες σκέψεις, ο κόσμος το αντιλαμβάνεται. Εγώ μίλησα πραγματικά από τα βάθη της ψυχής μου για κάτι που με απασχολούσε εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Ακολούθησα τον τρόπο της Σοφίας Μπεκατώρου γιατί κατάλαβα ότι η μόνη λύση για ουσιαστική αλλαγή είναι να κατονομάσουμε δημόσια τους ανθρώπους που ασκούν κατάχρηση εξουσίας και βία με οποιονδήποτε τρόπο. Συνεπώς, το κοινό κατάλαβε την αλήθεια μου, την ανάγκη μου να προχωρήσω σε αυτή την καταγγελία και – ίσως το σημαντικότερο – τη δική του ανάγκη να κάνει το ίδιο. Ειδικά λόγω της πανδημίας, ζούμε σε εποχές που έχει ενταθεί η βία, καθώς όλοι έχουμε έρθει στα όριά μας και έχουμε βγάλει τον χειρότερό μας εαυτό. Είναι πλέον κατανοητό ότι, ακόμη κι αν κάτι βρίσκεται στα έγκατα της ψυχής μας για πολύ καιρό, ήρθε η ώρα να μιλήσουμε για αυτό. Οι ανοιχτές καταγγελίες ουσιαστικά δείχνουν τον δρόμο στους ανθρώπους, προκειμένου να μην φοβούνται να αλλάξουν τη ζωή τους, αλλά και τις ζωές των άλλων, με έναν πιο λαμπερό τρόπο.
Αν γράφατε σήμερα ένα γράμμα στην κόρη σας, τι θα της λέγατε;
Θα της έλεγα όσα της λέω και τώρα, θα της μιλούσα δηλαδή για αυτά που έχουν πολύ μεγάλη σημασία στην ανατροφή της: τον σεβασμό, την ευγένεια και το νoιάξιμο για τους άλλους. Στο γράμμα μου, θα της έλεγα ότι εγώ προσπαθώ με όλες μου τις δυνάμεις, όσο μπορώ και όπως μπορώ, να σου προσφέρω έναν κόσμο κατάτι καλύτερο από αυτόν που βρήκα. Εσύ με τη σειρά σου θα προσπαθήσεις να τον αφήσεις επίσης καλύτερο απ’ ότι τον βρήκες.
Είστε η δημιουργός και πρόεδρος της μη κερδοσκοπικής εταιρείας “Ανάσα” για την υποστήριξη ατόμων που πάσχουν από διαταραχές πρόσληψης τροφής. Σε μία κοινωνία που προσπαθεί συνεχώς να προβάλει μία εικόνα τελειότητας μέσα από τα social media, θεωρείτε ότι έχουμε μία εμμονή με το ιδανικό σώμα;
Είναι σημαντικό να διακρίνουμε αυτά τα δύο πράγματα, καθώς είναι τελείως διαφορετικά μεταξύ τους. Πολύ συχνά, οι διαταραχές πρόσληψης τροφής – ανορεξία, βουλιμία, υπερφαγία – θεωρούνται εσφαλμένα ως απόρροια της μίμησης λανθασμένων προτύπων. Ωστόσο, δεν ισχύει αυτό, καθώς πρόκειται για ψυχικές νόσοι που εντάσσονται στην κατηγορία των εθισμών. Προέρχονται από βαθιά υπαρξιακά θέματα, έχουν τις ρίζες τους στην πρώιμη οικογενειακή και κοινωνική μας ζωή και είναι πολύ δύσκολα να εντοπιστούν και να θεραπευτούν. Αν αύριο σταματούσαμε ολοκληρωτικά να προβάλλουμε μία τέλεια εικόνα του εαυτού μας προς τα έξω, δυστυχώς οι διαταραχές πρόσληψης τροφής θα συνέχιζαν να υφίστανται. Από εκεί και πέρα, διαφωνώ κάθετα με την ωραιοποίηση οποιουδήποτε πράγματος. Έχουμε περάσει πάρα πολλά χρόνια κυνηγώντας την τελειότητα, η οποία τελικά είναι ένα ψέμα, μία τεράστια φούσκα. Ευτυχώς έχουμε αρχίσει πια να ξεμυτίζουμε από αυτή την παγίδα, και περνάμε σε μία νέα εποχή πιο πραγματική, πιο ανθρώπινη και πιο σωστή για όλους μας. Πλέον αναδεικνύουμε τις ατέλειες, τη διαφορετικότητα και τη μοναδικότητά μας, κοιτώντας πέρα από τον εαυτό μας και εστιάζοντας σε τρόπους με τους οποίους μπορούμε να γίνουμε χρήσιμοι και καλύτεροι.
Η πρώτη παρουσίαση της παράστασης “Γράμμα σε ένα παιδί” ξεκίνησε πριν από δέκα χρόνια στη Θεσσαλονίκη και τώρα επιστρέφετε εδώ για να την ανεβάσετε ξανά. Τι είναι αυτό που σας προσελκύει στην πόλη μας;
Πριν προτείνω στον Μάνο να ξεκινήσουμε την παρουσίαση του έργου από τη Θεσσαλονίκη, δεν είχα κάποια σχέση με την πόλη. Δεν είχα φίλους στη Θεσσαλονίκη, ούτε συγγενείς, ούτε την είχα ζήσει καθόλου, ωστόσο κάτι μέσα μου ενστικτωδώς με τραβούσε προς τα εκεί, γεγονός το οποίο ακόμα δεν ξέρω πώς ακριβώς να το εξηγήσω. Αισθάνομαι πάρα πολύ όμορφα όταν έρχομαι, διότι νομίζω ότι η πόλη σας έχει τα χαρακτηριστικά – θετικά και αρνητικά ίσως – που συναντά κανείς σε πιο μικρά μέρη. Έχει μία αυθεντικότητα, μία ζεστασιά και μία ειλικρίνεια που με κάνει να την αγαπώ και να προσμένω με χαρά να την επισκεφτώ. Επίσης, επειδή ανεβαίνω στη Θεσσαλονίκη με την πολύ όμορφη αφορμή της εκ νέου παρουσίασης του Γράμματος, κουβαλώ μαζί μου και μία γλυκιά νοσταλγία. Τώρα, κατά τη διάρκεια της πρώτης πρόβας, μου ήρθαν ξανά στο μυαλό οι άνθρωποι, τα συναισθήματα και οι αναμνήσεις από την προετοιμασία της παράστασης δέκα χρόνια πριν. Συνεπώς, πλέον έχω πολλούς λόγους που με γεμίζουν με ανυπομονησία να επιστρέψω στη Θεσσαλονίκη!
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
«Γράμμα σε ένα παιδί» με τη Ζέτα Δούκα
Βασισμένο στο βιβλίο της Οριάνας Φαλάτσι
23-27 Φεβρουαρίου 2022
Θέατρο Αυλαία (Πλατεία ΧΑΝΘ / Τσιμισκή)
Ώρα έναρξης: 21:00
Εισιτήρια: 16€ γενική είσοδος, 12€ φοιτητικό, ανέργων, 65+, ΑμεΑ
Προπώληση: Ταμείο θεάτρου Αυλαία & Ticketservices.gr
*Μετά την ολοκλήρωση της πρεμιέρας την Τετάρτη 23 Φεβρουαρίου, θα ακολουθήσει ανοιχτή συζήτηση με τους συντελεστές της παράστασης.
Συνέντευξη στη Λία Κατσανά
