Το εμβληματικό κτίριο του Θεάτρου της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή του Λευκού Πύργου μαζί με δυο από τα πιο σημαντικά μουσεία της Θεσσαλονίκης, το Αρχαιολογικό Μουσείο και το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, το κτίριο της ΧΑΝΘ με το ομώνυμο πάρκο και τη Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Θεσσαλονίκης.
Η Λέσχη Αξιωματικών όπως και το κτίριο της ΕΜΣ κτίζονται μετά το 1950, σηματοδοτώντας τον κτιριακό εκσυγχρονισμό της Θεσσαλονίκης στη δεύτερη πεντηκονταετία του 20ού αι. όπου η πόλη γιγαντώνεται πολεοδομικά και τριπλασιάζεται σε πληθυσμό. Την ίδια περίοδο συντελείται η μεγαλύτερη πολεοδομική μεταμόρφωση στην πόλη με την επέκταση και διαμόρφωση της νέας παραλίας (1957). Στις σημαντικές αλλαγές στην τοπιογραφία της πόλης θα συμβάλλει με τις καθαρές γεωμετρικές μορφές υψηλής αισθητικής, το κεντρικό κτιριακό συγκρότημα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το οποίο υπήρξε η πρώτη μοντέρνα αστική σύνθεση της μεταπολεμικής Ελλάδας.
Εκφράζοντας μια διαφορετική αρχιτεκτονική τάση της εποχής, το κτίριο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών θεμελιώνεται το 1951 και στεγάζει ως σήμερα μια από τις κεντρικές σκηνές του ΚΘΒΕ. Είναι έργο του αρχιτέκτονα Βασίλειου Κασσάνδρα (1904-1973), απόφοιτου της École des Beaux Arts, ο οποίος αφού εργάστηκε σε διάφορα αρχιτεκτονικά γραφεία στο Παρίσι επέστρεψε στη Αθήνα και συνεργάστηκε με τον Λεωνίδα Μπόνη, επίσης απόφοιτο της ίδιας σχολής. Ο Μπόνης και ο Κασσάνδρας βραβεύτηκαν σε πολλούς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς του μεσοπολέμου, από τους οποίους ο σημαντικότερος ήταν εκείνος για την ανέγερση του μεγάρου του Μετοχικού Ταμείου Στρατού. Μαζί θα σχεδιάσουν το αθηναϊκό κινηματοθέατρο Παλλάς (1931-35), το οποίο ανήκε στο Μέγαρο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού, και θεωρείται από τα αξιολογότερα κτίρια θεάτρου του μεσοπολέμου. Το Παλλάς, το θέατρο Κοτοπούλη στο Μέγαρο Θεαμάτων Ρεξ και το κτίριο της ΕΜΣ θα συμπεριληφθούν στη διδακτορική διατριβή του Κασσάνδρα με τίτλο «Επάλληλοι Αίθουσαι Θεαμάτων» και θα του εξασφαλίσουν τις τυπικές προϋποθέσεις για την εκλογή του ως καθηγητή κτιριολογίας στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Ο Κασσάνδρας, στη βραβευμένη σε πανελλήνιο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό μελέτη του για το μέγαρο της ΕΜΣ, θα εφαρμόσει τις αρχές της ακαδημαϊκής École des Beaux Arts με φανερή, κυρίως στην όψη, την επίδραση του Θεάτρου των Ηλυσίων Πεδίων (Théâtre des Champs Elysées) του A. Perret, ενώ στο εσωτερικό του θεάτρου θα κυριαρχήσει το ρεύμα μιας ύστερης Art Déco. Η κατασκευή του κτιρίου αρχίζει το 1952 και ολοκληρώνεται το 1962. Από την πρώτη παράσταση του ΚΘΒΕ, την πρεμιέρα της «Σίβυλλας» του Άγγελου Σικελιανού στις 26 Οκτωβρίου 1962, ως σήμερα το θέατρο της ΕΜΣ αποτελεί τη βασική σκηνή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος ενώ παράλληλα έχει φιλοξενήσει εκδηλώσεις των Δημητρίων, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου και άλλες σημαντικές εκδηλώσεις της πόλης. Στο κτίριο της ΕΜΣ, εκτός από την αίθουσα του θεάτρου, στεγάζονται τα καμαρίνια των ηθοποιών, τα γραφεία διοίκησης, η πλάγια κινητή σκηνή και οι χώροι παρασκευής σκηνικών.
Ο «Οργανισμός Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης – Θεσσαλονίκη 1997» ανέλαβε την ανακαίνιση του κτιριακού συγκροτήματος και ιδιαίτερα την ανακατασκευή του θεάτρου διατηρώντας τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του κτιρίου. Χωρίς να αλλοιωθεί ούτε το ύφος αλλά ούτε η χωρητικότητα (810 θέσεις) της αίθουσας του θεάτρου, βελτιώθηκε η ορατότητα και η ακουστική με τη χάραξη μιας νέας έντονης κλίσης. Έγινε ριζικός εκσυγχρονισμός της σκηνικής τεχνολογίας, προστέθηκαν βυθιζόμενο pit ορχήστρας, βαγονέτα κίνησης και γερανοί ανέλκυσης σκηνικών όπως και γέφυρες φωτισμού, ώστε πέρα από θέατρο πρόζας να λειτουργεί και ως λυρικό θέατρο. Ανασχεδιάσθηκαν οι δημόσιοι χώροι του κτιρίου, η είσοδος, τα κλιμακοστάσια, το λόμπι και το φουαγιέ. Σήμερα, στους ανακαινισμένους χώρους υποδοχής του θεάτρου της ΕΜΣ, διοργανώνονται εκθέσεις με θεατρικά κοστούμια από το ιστορικό βεστιάριο του ΚΘΒΕ, ενώ στο φουαγιέ δίνονται θεατρικές παραστάσεις. Το κτίριο της ΕΜΣ, με εξαιρετική πολεοδομική και συμβολική λειτουργικότητα στον ιστό της πόλης, στηρίζει εδώ και 60 χρόνια τη μακρόχρονη θεατρική παράδοση της Θεσσαλονίκης.
Βίκυ Κερτεμελίδου
δρ. αρχιτέκτων μουσειολόγος
Πηγές: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, ΧΡΟΝΙΚΟ 1939-2007, ΕΜΣ, 2007. Κασσάνδρας, Β., «Επάλληλοι Αίθουσαι Θεαμάτων», στο Τεχνικά Χρονικά, Τεύχος 381-382, 1956. Γιακουμακάτος, Α., «Το Θεατρικό Δίκτυο της Θεσσαλονίκης και η Διεθνής Εμπειρία» στο Μετασχηματισμοί του Αστικού Τοπίου. Αρχιτεκτονικές μελέτες και έργα του ΟΠΠΕ Θεσσαλονίκη 1997, Λιβάνης, 2001. Φεσσά Εμμανουήλ, Ε., Η Αρχιτεκτονική του Νεοελληνικού Θεάτρου 1720-1940, Αθήνα, 1994. Φιλιππίδης, Δ., Νεοελληνική Αρχιτεκτονική, Μέλισσα, 1984.
*Αναδημοσίευση από το εξαμηνιαίο freepress περιοδικό του ΚΘΒΕ «ΠΡΑΞΗ» (XEIMΩΝΑΣ 2021-ΑΝΟΙΞΗ 2022)
