Στο πλαίσιο της 18ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης (25-28 Νοεμβρίου) ο ιστορικός Andreas Kossert μιλά στο praximag για την τιμώμενη γερμανόφωνη λογοτεχνία.
Ο Andreas Kossert είναι διακεκριμένος ειδικός στο θέμα της φυγής και του εκτοπισμού κατά τον 20ό αιώνα και συγγραφέας του best seller «Kalte Heimat – Ψυχρή πατρίδα». Στο καινούργιο του βιβλίο με τίτλο: «Φυγή – Μια ιστορία της ανθρωπότητας»… το προσφυγικό ρεύμα των αρχών του 21ου αιώνα μπαίνει σε ένα ευρύ ιστορικό πλαίσιο. Παρακολουθώντας πάντοτε στενά τα ατομικά πεπρωμένα και με συγκινητικό τρόπο, ο Kossert δείχνει τα υπαρξιακά βιώματα, όπως τον ξεριζωμό και την εχθρότητα, που συνοδεύουν την απώλεια της πατρίδας, αλλά και γιατί είναι τόσο δύσκολο για τους πρόσφυγες και τους εκτοπισμένους σε όλες τις εποχές να ριζώσουν –εκ νέου– στον ξένο τόπο. Για το βιβλίο του, για την διαδικτυακή συμμετοχή του στην 18η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, για την αξία της λογοτεχνίας και όχι μόνο… μιλάει στο praximag, λίγο πριν ξεκινήσει η μεγάλη γιορτή του βιβλίου.
Πρώτα απ’ όλα… είστε ιστορικός. Πόσο «διψάτε» για ανθρώπινες ιστορίες; Είναι αυτός ένας στόχος ζωής για να μπορείτε να συνεχίζετε;
Για μένα, η ιστορία είναι η αφήγηση ιστοριών. Στο πρόσφατο βιβλίο μου, λέγοντας προσωπικές αφηγήσεις για τον ξεριζωμό, προσπαθώ να διαχειριστώ τους απίστευτους αριθμούς -τα Ηνωμένα Έθνη μέτρησαν περισσότερους από 80 εκατομμύρια πρόσφυγες παγκοσμίως μόνο μέσα στο 2020- δίνοντας μια γκάμα από προσωπικές ιστορίες ώστε να πάρουμε τουλάχιστον μια ιδέα για το τι σημαίνει να χάσεις τα πάντα, εκτός από τη ζωή σου. Αυτό που προσπαθώ να κάνω είναι να δω αυτόν τον κόσμο μέσα από τα μάτια των προσφύγων, που παρουσιάζουν τον πλανήτη μας πολύ πιο ευάλωτο και εύθραυστο. Οι πρόσφυγες μας υπενθυμίζουν ότι δεν πρέπει ποτέ να είμαστε πολύ σίγουροι: Όλοι μας θα μπορούσαμε να γίνουμε πρόσφυγες κάποια στιγμή.
Απόδραση, ξεριζωμός, εχθρότητα, βία. Είναι αυτή είναι του παρελθόντος μας, του παρόντος μας και του μέλλοντός μας;
Δυστυχώς, αυτή η εικόνα φαίνεται πολύ σαφής. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να το συνηθίσουμε. Είναι συγκλονιστικό να βλέπεις πώς ο εθνικισμός, ο λαϊκισμός, η ρητορική μίσους, οι πολιτικές ριζοσπαστικής εξουσίας κλπ., αυξάνονται σχεδόν παντού. Όταν οι πρόσφυγες φτάνουν κάπου, οι εθνικιστές μιλούν για «κύματα» και «πλημμύρες», που, κατά την γνώμη τους, απαιτούν «φράγματα» και «τείχη» ενάντια στους «εισβολείς». Αυτό το λεξιλόγιο είναι πολύ αποκαλυπτικό, καθώς απεικονίζει τους πρόσφυγες μόνο ως μια ανώνυμη συλλογικότητα. Αλλά το να είσαι πρόσφυγας είναι μια πολύ προσωπική ανθρώπινη τραγωδία. Αυτός είναι ο λόγος που δεν πρέπει ποτέ να δεχόμαστε τους πρόσφυγες ως «παράπλευρη απώλεια» προηγούμενων ή τωρινών συγκρούσεων. Όπως καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή, πρέπει να δούμε τον εκτοπισμό ως μια άλλη παγκόσμια καταστροφή, την οποία πρέπει να διαχειριστούμε, όχι μόνο για τους πρόσφυγες, αλλά για όλους μας.
Γιατί οι άνθρωποι φεύγουν από τις χώρες τους, τις οικογένειές τους, τα όνειρά τους… στις μέρες μας;
Ο κόσμος ήταν πάντα σε κίνηση. Πρέπει όμως να κάνουμε μια σαφή διάκριση μεταξύ του εκτοπισμού (αναγκαστική μετανάστευση), όπως ορίζεται στη Σύμβαση της Γενεύης του ΟΗΕ και άλλων μορφών μετανάστευσης. Αυτό δεν σημαίνει να εφαρμόζεις οποιεσδήποτε προτεραιότητες, αλλά το να πρέπει να εγκαταλείψεις την πατρίδα σου με τη βία λόγω βίας και πολέμου, είναι εντελώς διαφορετικό θέμα από το να αναζητάς μια καλύτερη ζωή. Το τελευταίο είναι ένας πολύ κατανοητός λόγος, αλλά είναι μια διαφορετική ιστορία. Το βιβλίο μου εστιάζει στους πρόσφυγες -έτσι όπως ορίζονται από τη Σύμβαση της Γενεύης- στους αναγκαστικούς μετανάστες, ας πούμε. Για παράδειγμα, οι Έλληνες από την Καππαδοκία, τη Σμύρνη ή τον Πόντο δεν είχαν άλλη εναλλακτική από το να φύγουν, ξεριζώθηκαν από τις αρχαίες πατρίδες τους, οι Έλληνες που μετακόμισαν στο Βερολίνο ή τη Μελβούρνη μπορούσαν να επιλέξουν τον τόπο διαμονής τους. Στον 21ο αιώνα, γινόμαστε μάρτυρες νέων μορφών αναγκαστικής μετανάστευσης που προκαλούνται, όπως η κλιματική αλλαγή. Ολόκληρα νησιά στον Ειρηνικό Ωκεανό ίσως χρειαστεί να εγκαταλειφθούν δημιουργώντας μια νέα μορφή ξεριζωμού – τους κλιματικούς πρόσφυγες.
Τι θα ανακαλύψει ένας φανατικός βιβλιόφιλος από το βιβλίο σας αυτό;
Δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία, αλλά νομίζω ότι, εκτός από την αγάπη και τη ζήλια, ένα από τα κύρια θέματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας είναι – διαχρονικά – αυτό της βίας του εκτοπισμού από τις εκάστοτε πατρίδες. Είναι ένα αρχαίο έπος από την εποχή της Βίβλου, γεμάτο ιστορίες εξορίας, εκτοπισμού και νοσταλγίας μέχρι σήμερα. Γι’ αυτό χρησιμοποίησα τη μυθοπλασία και την ποίηση ως μια από τις κύριες πηγές μου, δείχνοντας πως έχει διαμορφωθεί ο κόσμος μας από τους ξεριζωμένους. Το βιβλίο μου παρουσιάζει τις προσφυγικές εμπειρίες ως μια παγκόσμια ιστορία που αναλύει μοτίβα τα οποία μοιράζονται όλοι οι εκτοπισμένοι: το να πρέπει κάποιος να φύγει από το σπίτι του με τη βία, τους κινδύνους και τη βία που παρατηρείται στο δρόμο διαφυγής, την άφιξη σε στρατόπεδα και την παροδική ύπαρξη, την εχθρική υποδοχή μέχρι τον ανοιχτό ρατσισμό από τις «κοινωνίες υποδοχής» και στη συνέχεια νέα ξεκινήματα που μπορεί να σημαίνουν ενσωμάτωση, αφομοίωση ή μόνιμη εξορία. Στο τέλος, όλοι οι πρόσφυγες μοιράζονται την ίδια πρόκληση: πώς να θυμούνται τις απώλειες τους και τι σημαίνει αυτό για τις ατομικές και συλλογικές ταυτότητες.
Πώς τα βιβλία μας δίνουν την ευκαιρία να αισθανόμαστε ελεύθεροι, κατά τη γνώμη σας;
Νομίζω ότι όλοι γνωρίζουμε την εμπειρία. Η λογοτεχνία ανοίγει τους ορίζοντές μας, ενθαρρύνει την περιέργεια. Είναι μια σταθερή πηγή έμπνευσης, μάθησης και ενίοτε κατανόησης νέων κόσμων, που μας είναι παντελώς άγνωστοι. Η λογοτεχνία είναι το πιο υπέροχο δώρο για να ξεπεράσεις αυτό που λέμε… στενόμυαλη σκέψη.
Τι αγαπάτε περισσότερο κατά τη διαδικασία δημιουργίας ενός βιβλίου;
Είναι η περιέργεια που δίνει την ευκαιρία να ανακαλύψουμε νέους κόσμους. Τα ερευνητικά μου ταξίδια έγιναν σε υπέροχα μέρη όπου γνώρισα υπέροχους ανθρώπους. Ο ίδιος ο κόσμος είναι σαν ένα βιβλίο που παρέχει ατελείωτα και ανείπωτα –ακόμα- κεφάλαια!
Τι σημαίνει για σας να είστε μέρος μιας ειδικής διοργάνωσης, όπως το «Ας μιλήσουμε» στην 18η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης;
Είναι μεγάλη τιμή που μπορώ να λάβω μέρος στην Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης. Η πανδημία επεσήμανε για άλλη μια φορά ότι χρειαζόμαστε βιβλία για να κατανοήσουμε και να διαβάσουμε αυτόν τον κόσμο. Άλλωστε τα βιβλία παρέχουν άνεση και οικειότητα στις δύσκολες στιγμές. Τα βιβλία είναι απλά αναντικατάστατα.
Πώς αισθάνεστε που θα «επισκεφτείτε» την Ελλάδα και τη Θεσσαλονίκη, έστω με αυτόν τον διαδικτυακό τρόπο;
Έχω έρθει πολλές φορές στην Ελλάδα και τη Θεσσαλονίκη. Η Ελλάδα και η ελληνική κοινωνία διαδραματίζουν έναν δικό τους σημαντικό ρόλο στο βιβλίο μου, καθώς οι προσφυγικές αφηγήσεις ειδικά από τη Μικρά Ασία αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ατομικής, αλλά και της συλλογικής ταυτότητας. Αυτό περιλαμβάνει διαστάσεις που οι Έλληνες μοιράζονται με όλους τους πρόσφυγες διαχρονικά.
Special info:
Ο Andreas Kossert γεννήθηκε το 1970. Σπούδασε ιστορία, σλαβικές σπουδές και πολιτική. Ο διδάκτωρ Ιστορίας εργάστηκε στο Γερμανικό Ιστορικό Ινστιτούτο στη Βαρσοβία και ζει από το 2010 στο Βερολίνο ως ιστορικός και συγγραφέας. Το βιβλίο του «Φυγή-Μια ιστορία για την ανθρωπότητα» ήταν υποψήφιο για το Γερμανικό Βραβείο Δοκιμίου του 2021 και διακρίθηκε με το Βραβείο Δοκιμίου του NDR Kultur το 2020, καθώς επίσης με το Βραβείο «Το πολιτικό βιβλίο» του 2021 του Ιδρύματος Friedrich Ebert.
Κυριακή 28 Νοεμβρίου
11:00-12:00 @ Helexpo
Συνομιλήτρια: Ευτυχία Βουτυρά, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας στη Θεσσαλονίκη και συγγραφέας,
Συντονίστρια: Βασιλική Καρτσιακλή, dot2dot
LIVE-STREAM
Η εκδήλωση θα μεταδοθεί ταυτόχρονα μέσω Zoom
Περισσότερα εδώ: https://www.goethe.de/ins/gr/el/ver.cfm?event_id=22344681
Συνέντευξη στην Ελένη Σκάρπου
