Αν η γενιά των Baby Boomers αντιστοιχούσε σε εμβόλιο κατά του COVID-19, θα ήταν Pfizer ή Moderna, η Generation X και οι Millennials θα ήταν AstraZeneca, ενώ οι νεότεροι της Gen Z θα ήταν το μονοδοσικό Johnson & Johnson. Και όπως τα εμβόλια, έτσι και τα βιώματα της κάθε γενιάς, μπορεί να έχουν… παρενέργειες.
Το να οριστεί μία γενιά δεν είναι εύκολο. Μπορεί να ορίζεται από την ημερομηνία γέννησης, αλλά δεν καθορίζεται από αυτήν. Άλλωστε τι είναι μια ιστορική περίοδος εάν όχι τα γεγονότα που τη σημαδεύουν; Από την περίοδο του «baby boom» μέχρι την εποχή του TikTok έχουν περάσει 75 χρόνια οικονομικής, κοινωνικής και τεχνολογικής εξέλιξης σε ρυθμούς «Fast and Furious» που δεν προλαβαίνουν καλά-καλά να εισχωρήσουν στο περιβόητο και πολυσυζητημένο DNA μας.
Boomers και Generation X: οι workaholics Κάτι το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, κάτι οι απαρχές της σεξουαλικής επανάστασης, το διάστημα από το 1946 έως το 1964, ένα πράγμα κατέκλυζε τον κόσμο: τα μωρά. Όσων η ημερομηνία γέννησης είναι εκείνη την περίοδο αποκαλούνται Baby Boomers, καθώς ήρθαν στον κόσμο σε μία εποχή που χαρακτηρίστηκε από τη ραγδαία αύξηση των γεννήσεων στις αγγλοσαξονικές χώρες. Η τύχη τους ήταν ότι έγιναν αυτόπτες μάρτυρες της δράσης των θρύλων της μουσικής, του ποδοσφαίρου και της επιστήμης. Η… ατυχία τους ήταν ότι ήταν πολλοί, πάρα πολλοί. Ο ανταγωνισμός ανάμεσά τους γιγαντώθηκε, η ανεξαρτησία τους έγινε αυτοσκοπός και η σύγκριση από πλευράς τους με τις επόμενες γενιές οδήγησε αναπόφευκτα στο «εγώ στην ηλικία σου…» που ακούμε περίπου κάθε δύο ημέρες από τους μπαμπάδες μας. OK boomers, δεν πήρατε ποτέ χαρτζιλίκι από τους γονείς και είδατε τον Πελέ να βάζει 757 γκολ, αλλά δυσκολεύεστε να γυρίσετε το κινητό στην μπροστινή κάμερα. Τα χρόνια μεταξύ του 1966 και του 1980, οι boomers έγιναν γονείς. Τα παιδιά τους είναι η αλήστου μνήμης Generation X, η γενιά που χαρακτηρίστηκε από την απόλυτη πρόκληση: την εύρεση εργασίας. Με την Ευρώπη σε ανασύσταση, η φιλοσοφία ζωής τους συμπυκνώθηκε στην παραγωγικότητα και ο ιδεαλισμός έδωσε τη θέση του στη λογική, τη φιλοδοξία και -δυστυχώς- στον ατομισμό. Με τρεις λέξεις: δουλειά, δουλειά, δουλειά, σαν τη Ριάνα, που λέει και ο ΛΕΞ.
Millennials και Gen Z: οι digital natives Παρά το ότι έχουν «ταμπελιαστεί» ως τεμπέληδες, οι Millennials -ή αλλιώς, Generation Y- είναι στην πραγματικότητα η γενιά που διαμόρφωσε την επανάσταση. Γεννημένοι περίπου από το 1981 έως το 1996 και δραστηριοποιούμενοι στην εποχή της ψηφιακής «έκρηξης», θεωρούνται οι πρώτοι native speakers της ιντερνετικής γλώσσας, καθώς «μετανάστευσαν» στο διαδίκτυο από τον αναλογικό κόσμο. Η ανεξέλεγκτη πρόσβαση στην πληροφορία σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση, δημιούργησε μία γενιά καλύτερα εκπαιδευμένη, αυτάρκη, αλλά και λιγότερο πειθήνια. Οι Millennials ήταν η πρώτη από τις σύγχρονες γενιές που αμφισβήτησε τόσο ξεκάθαρα την εξουσία, απαίτησε ευκαιρίες και έβαλε στο λεξιλόγιό μας τη λέξη «στοχοπροσήλωση». Αυτή η απείθεια «λόκαρε», κυρίως, απέναντι στις προηγούμενες γενιές που δυσκολεύτηκαν να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα, προκαλώντας ένα από τα δημοφιλέστερα θέματα έκθεσης των Πανελληνίων: το χάσμα γενεών. Από την άλλη, το time slot για τη γενιά της Gen Z εγείρει περισσότερες διαφωνίες και από εκείνες για την πατρίδα του Ομήρου. Κάποιοι την τοποθετούν στις αρχές του ’90 και άλλοι στις αρχές των ‘00s. Οι περισσότεροι συμφωνούν ότι το 1997 είναι μία καλή χρονιά για να οριοθετήσουμε την έναρξή της, αλλά δυσκολεύονται να καταλήξουν στο τέλος της –επικρατέστερη χρονολογία είναι το 2010. Το σίγουρο είναι ότι δεν έχουν γνωρίσει τη ζωή χωρίς τεχνολογία: είχαν smartphone στο γυμνάσιο και ήταν ήδη influencers στο Λύκειο. Το μπερδεμένο ύφος ενός 20χρονου όταν βλέπει ένα πεντοχίλιαρο ή μίας 18χρονης όταν αντικρίζει μια βιντεοκασέτα είναι αντίστοιχα με το βλέμμα ενός boomer που προσπαθεί να χρησιμοποιήσει application σε ένα κινητό τηλέφωνο χωρίς κουμπιά. Η Gen Z έκλεισε την τηλεόραση και άνοιξε το YouTube, καθώς γνώρισε τα κοινωνικά δίκτυα ως εργαλείο εκπαίδευσης, κοινωνικοποίησης, καταναλωτισμού, αλλά και εργασίας, δημιουργώντας επαγγέλματα που δεν υπήρχαν. Με λίγα λόγια, η Gen Z είναι ο λόγος που ο «content creator» θα είναι ΚΑΔ του -άμεσου- μέλλοντος.
Generation C: οι παράπλευρες απώλειες του 2020 Στα βιβλία ιστορίας των σχολείων στο μέλλον, το 2020 θα είναι ολόκληρο κεφάλαιο και SOS στις εξετάσεις. Θα μιλάει για ποσοστά, εμβόλια, lockdown και μετακίνηση με SMS. Για αντισηπτικά, μάσκες και περιορισμούς κυκλοφορίας. Τι θα λέει, όμως, για τα παιδιά που γεννήθηκαν, έπαιξαν και έκαναν μάθημα μέσα σε συνθήκες καραντίνας; Η Generation C (ναι, C όπως COVID) έχει εξ ορισμού αρνητικό πρόσημο. Πόσο ευοίωνα να είναι τα πράγματα για μια γενιά που «βαφτίστηκε» από μια ασθένεια; Σύμφωνα με τους μελετητές της διεθνούς κοινότητας, κυριότεροι εκπρόσωποι της Gen C είναι τα παιδιά που γεννήθηκαν μετά το 2016, χωρίς να αποκλείονται και εκείνα που βίωσαν την πανδημία ως προ-έφηβοι και έφηβοι. Πρόκειται περισσότερο για μία ομάδα με ψυχογραφικά και όχι κατ’ ανάγκη δημογραφικά χαρακτηριστικά. Μόνιμα online, έχουν στη διάθεσή τους στον ψηφιακό κόσμο ό,τι ακριβώς και στον πραγματικό, ενώ οι μεγαλύτεροι του… γκρουπ δεν παίρνουν καμία απόφαση χωρίς να ρωτήσουν τους followers τους. Οι τελευταίοι, έχοντας πλήρη συναίσθηση της επίδρασης που θα έχει στο μέλλον τους η πανδημία, είναι και εκείνοι που έχουν ήδη απορρίψει θεσμούς, πολιτική και εξουσία, αφού απέτυχαν να τους προστατεύσουν σε κατάσταση ανάγκης. Είναι εκείνοι που στερήθηκαν τα sleepover στους φίλους τους, τα πρώτα τους φιλιά και το μπάσκετ στις αυλές των σχολείων. Ταυτόχρονα, τα δημοτικά άδειασαν και τα δίκτυα «έπεσαν», αφού τα παιδιά έμαθαν άθελά τους το Webex, βλέποντας τη δασκάλα τους με παραμορφωμένα pixel. Η ζωή τους μεταφέρθηκε στην οθόνη, είδαν τα πάρτι γενεθλίων τους να ακυρώνονται, το παιχνίδι με τους φίλους απαγορεύτηκε απότομα, ενώ η θέα των ανθρώπων με μάσκα έγινε η κανονικότητά τους.
Οι… ενήλικες της Gen C: Ζοφερό μέλλον ή αλληλέγγυος κόσμος; Το ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι αν η πανδημία θα χαρακτηρίσει μία ολόκληρη γενιά, αλλά πώς θα την επηρεάσει. Σύμφωνα με μελέτες, ο ψυχολογικός αντίκτυπος μίας τέτοιας θεμελιώδους αλλαγής στην καθημερινότητα των παιδιών, θα είναι σημαντικός. Σημάδια κατάθλιψης, απομόνωση, προβλήματα συμπεριφοράς είναι οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζει η Gen C –μια γενιά που θα ζήσει ολόκληρη τη ζωή της online, τη στιγμή που ο φυσικός κόσμος θα παλεύει με την οικονομική ύφεση και την υγειονομική κρίση. Στον αντίποδα, η εμπειρία ενός ιστορικού ορόσημου σε νεαρή ηλικία, μπορεί να δημιουργήσει μία γενιά ανθεκτικότερη στις αντιξοότητες του σύγχρονου κόσμου, αλλά και μέλη μιας κοινωνίας περισσότερο αλληλέγγυας απέναντι σε παγκόσμιες προκλήσεις. Βάσει της έρευνας που διεξήγαγε σε πανελλήνιο δείγμα τον Απρίλιο του 2020 η κλινική ψυχολόγος του Ινστιτούτου Ψυχολογίας και Υγείας και Αντιπρόεδρος του Παραρτήματος της Διεθνούς Εταιρείας Σχεσιακής Ψυχανάλυσης και Ψυχοθεραπείας (IARPP) στη Θεσσαλονίκη, Τάνια Αναγνωστοπούλου, οι πιο ευάλωτοι πληθυσμοί είναι οι νέοι. «Από την έρευνα στο πρώτο κύμα, σε ηλικίες άνω των 18, διαπιστώσαμε ότι τα άτομα που μεγάλωσαν σε ένα περιβάλλον όπου οι πρώιμες εμπειρίες τους ήταν πιο παραμελητικές ή και κακοποιητικές, δηλαδή είτε είχαν υποστεί σωματική βία είτε ήταν παρόντες σε οικογενειακή βία, φοβούνταν περισσότερο κατά τη διάρκεια της πανδημίας», τονίζει η κ. Αναγνωστοπούλου. Όπως εξηγεί, τα άτομα που δείχνουν ανθεκτικότητα απέναντι σε καταστάσεις όπως η πανδημία, είναι εκείνα που έχουν εξωτερικούς πόρους, όπως σταθερή δουλειά, υποστηρικτική οικογένεια, οικονομική ασφάλεια και ανθρώπους που τους στηρίζουν από μικρή ηλικία. «Αν υπάρξει στήριξη στο παιδί, μπορεί να λειτουργήσει θετικά. Στοιχεία από παλαιότερες έρευνες, έδειξαν ότι κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης τα παιδιά επηρεάστηκαν επειδή οι γονείς βίωναν στρες, με διαπροσωπικές συγκρούσεις ή ενδοψυχικά προβλήματα», αναφέρει η κ. Αναγνωστοπούλου. Σύμφωνα με τον παιδοψυχολόγο Κώστα Δημάτη, μέλος της Ομάδας Μελέτης του Παραρτήματος της IARPP στη Θεσσαλονίκη σχετικά με την Ecopsychoanalysis*, η ανθεκτικότητα είναι ένα σχεσιακό πρότυπο μέσα στην οικογένεια. «Για κάποιες οικογένειες, η πανδημική κρίση ήταν ευκαιρία για να περάσουν περισσότερο χρόνο στο σπίτι, να επαναπροσδιορίσουν τις προτεραιότητές τους και έτσι τα μέλη βοηθήθηκαν. Αυτοί είναι που θ’ αναπτύξουν ανθεκτικότητα», επισημαίνει ο κ. Δημάτης. Κοινή διαπίστωση από τις έρευνες και την κλινική παρατήρηση είναι ότι ο τρόπος που μία γενιά θα επηρεαστεί ψυχολογικά από ένα γεγονός όπως η πανδημία ή η οικονομική κρίση, δεν εξαρτάται αποκλειστικά από το γεγονός αυτό καθαυτό, αλλά κυρίως από τους πόρους -είτε ενδοψυχικούς είτε κοινωνικούς- και από το περιβάλλον μέσα στο οποίο αναπτύσσεται. Μπορεί η Gen C να σημαδευτεί από τις «ουλές» της πανδημίας, αλλά το μέλλον της είναι ακόμη άγνωστο, καθώς εξαρτάται εν πολλοίς από την υποστήριξη των προγενέστερων γενεών. Αν μη τι άλλο, όμως, η Gen C δεν θα μείνει σιωπηλή απέναντι σε οποιονδήποτε boomer τολμήσει να πει «εγώ στην ηλικία σου…».
*Το Ecosychoanalysis Group αποτελεί μία από τις δραστηριότητες του Παραρτήματος της Θεσσαλονίκης της Διεθνούς Εταιρείας Σχεσιακής Ψυχανάλυσης και Ψυχοθεραπείας (IARPP). Σκοπός του είναι η μελέτη της σχέσης του σημερινού ανθρώπου με την πολυπλοκότητα και αλλαγή του φυσικού του περιβάλλοντος καθώς και του πολιτικού, κοινωνικού και τεχνολογικού του πλαισίου διαμέσου ενός νέου διεπιστημονικού πεδίου από την ψυχανάλυση, τη φιλοσοφία, τις φυσικές και ανθρωπιστικές επιστήμες και την αισθητική. Fb: Thessaloniki IARPP
Γράφει η Μαρία Ζαμπέτη
*Αναδημοσίευση από το εξαμηνιαίο freepress περιοδικό του ΚΘΒΕ «ΠΡΑΞΗ» (ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ-ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2021)
