Ολοκληρώθηκε την Κυριακή 6 Μαΐου, η 15η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, μια από τις πλέον επιτυχημένες διοργανώσεις στην ιστορία του θεσμού, κατά τις εκτιμήσεις διοργανωτών, εκδοτών, συγγραφέων αλλά και των δεκάδων χιλιάδων επισκεπτών, που σύμφωνα με τα στοιχεία της HELEXPO ξεπέρασαν σε αριθμό την προηγούμενη χρονιά. Η φετινή ΔΕΒΘ, με τιμώμενες τις χώρες της Γαλλοφωνίας και κεντρικό της θέμα τη Δημοκρατία στον 21ο αιώνα, διοργανώθηκε από το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού σε συνεργασία με τη ΔΕΘ-HELEXPO, τον Δήμο Θεσσαλονίκης, τους Συλλόγους Ελλήνων Εκδοτών και ανεξάρτητους εκδότες, με τη στήριξη της Βουλής των Ελλήνων και υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, και εγκαινιάστηκε την Πέμπτη 3 Μαΐου, από τον Πρόεδρο της Βουλής Νίκο Βούτση, με την παρουσία του υφυπουργού Πολιτισμού Κωνσταντίνου Στρατή.
Οι ασφυκτικά γεμάτες αίθουσες στη μεγάλη πλειοψηφία των εκδηλώσεων και σχεδόν όλες τις ώρες της ημέρας, ήταν το κύριο χαρακτηριστικό της 15ης ΔΕΒΘ, που αυτή τη φορά υποδέχτηκε τους πολυάριθμους επισκέπτες της σε τρία περίπτερα, αφού στη φετινή διοργάνωση η Παιδική και Εφηβική Γωνιά και οι ποικίλες εκδηλώσεις της αυτονομήθηκαν χωροταξικά και στεγάστηκαν στο περίπτερο 14, και παρόλα αυτά, σε ορισμένες περιπτώσεις, η αθρόα συμμετοχή του κόσμου –με περισσότερους από 2.500 μαθητές σε οργανωμένες επισκέψεις με τη συνεργασία της Περιφέρειας Εκπαίδευσης Κεντρικής Μακεδονίας– ξεπέρασε οριακά τις δυνατότητες του χώρου!
Οι κύριες πρωτοβουλίες ανανέωσης της 15ης ΔΕΒΘ κινήθηκαν σε πολλά επίπεδα:
– Αναβαθμίστηκε το περίπτερο 13, τόσο με την παρουσία του εντυπωσιακού, ειδικά σχεδιασμένου χώρου 350 τ.μ. της τιμώμενης Γαλλοφωνίας, όπου γαλλικοί εκδοτικοί οίκοι και πάνω από τριάντα γαλλόφωνοι συγγραφείς από πολλά διαφορετικά μέρη του κόσμου παρουσίασαν την ποικιλομορφία του γραπτού λόγου στη γαλλική γλώσσα, όσο και με τη φιλοξενία στον ίδιο χώρο των περισσότερων αιθουσών (Άρης Αλεξάνδρου, Φιλολογικό καφενείο, Μονόκερως, Άμαλ/Ελπίδα, Ματαρόα).
– Τόσο το κεντρικό περίπτερο 15 όσο και το περίπτερο 13 απόκτησαν μεγαλύτερες «ανάσες» ως προς το χώρο και τη διακίνηση των επισκεπτών, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στη γενικότερη αρχιτεκτονική και γραφιστική αναβάθμισή τους.
– Δημιουργήθηκε αίθουσα performance (ειδικότερα, ο θεματικός άξονας Βιβλίο και Performance που φιλοξενήθηκε εκεί, σημείωσε αξιοσημείωτη συμμετοχή κόσμου και οι συγγραφείς επιβεβαίωσαν την επιθυμία τους να συνεχιστεί και του χρόνου), αλλά και άλλαξε η όψη και η λειτουργία του εξώστη.
Ως προς το περιεχόμενο της φετινής ΔΕΒΘ αξίζει να επισημανθεί ότι:
– Διευρύνθηκαν οι θεματικές της έκθεσης, περιλαμβάνοντας ζητήματα αιχμής, όπως «Η Δημοκρατία στον 21ο αιώνα», ενώ με αφορμή σημαντικές επετείους σπουδαίων Ελλήνων λογοτεχνών («Λογοτεχνία και Μνήμη») έγιναν πολυάριθμες συζητήσεις για την ελληνική λογοτεχνία και την ιστορία της. Παράλληλα, οι πιο επιτυχημένες και καινοτόμες εκδηλώσεις, όπως η «Προσφυγική εμπειρία σε πρώτο πρόσωπο» (Σάββατο 5.5), προγραμματίζεται να «εξαχθούν» σε μεγάλες εκθέσεις βιβλίου του εξωτερικού. Αξίζει ακόμη να σημειωθεί ότι στο πλαίσιο του θεματικού άξονα για το προσφυγικό ζήτημα πραγματοποιήθηκε σειρά εκδηλώσεων με συνομιλητές τους ίδιους τους πρόσφυγες, με τη συμμετοχή σε ορισμένες από αυτές και της υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού Λυδίας Κονιόρδου.
– Η ξένη εκδοτική παρουσία ήταν γενικότερα αναβαθμισμένη, με 5 Γάλλους εκδότες παρόντες και άλλους 44 να δίνουν το παρών μέσω των βιβλίων τους και του Bureau International de l’ édition francaise (BIEF), με 7 Ρώσους εκδότες και εκπροσώπους του Συνδέσμου Ρώσων Εκδοτών Βιβλίου, που συζήτησαν ευρύτερα θέματα συνεργασίας με Έλληνες εκδότες στο πλαίσιο του πολιτιστικού μνημονίου συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών, με τη συμμετοχή εκπροσώπων από την Έκθεση της Φρανκφούρτης και της Μπολόνια, με την ενεργή παρουσία της διευθύντριας της Ομοσπονδίας Ευρωπαίων Εκδοτών και άλλων παραγόντων του βιβλίου, κ.ά. Η Τουρκία, ειδικότερα, η οποία συμμετείχε με περίπτερο 60 τ.μ. που οργάνωσε το Υπουργείο Πολιτισμού της χώρας αλλά και με δύο συνδέσμους Τούρκων εκδοτών, πρότεινε να είναι η Ελλάδα τιμώμενη χώρα στην έκθεση της Κωνσταντινούπολης τον επόμενο Νοέμβριο, αλλά και η ίδια η Τουρκία σε επόμενη διοργάνωση της ΔΕΒΘ – μια πρόταση που αναμένεται να αποτυπωθεί επίσημα και να εξεταστεί.
– Στην 15η ΔΕΒΘ έγιναν ημερίδες με σημαντικές ανακοινώσεις, όπως «Οι βιβλιοθήκες φως του κόσμου» (Σάββατο 5.5), που διοργάνωσε το Τμήμα Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης του Αλεξάνδρειου ΤΕΙ Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με την Ένωση Ελλήνων Βιβλιοθηκονόμων και Επιστημόνων Πληροφόρησης και την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, η εκδήλωση «Η κοινωνική παρέμβαση της λογοτεχνίας μέσα από τις Λέσχες Ανάγνωσης», συνδιοργάνωση της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης, του ραδιοφωνικού σταθμού 95,8fm και της Λέσχης Ανάγνωσης της ΕΡΤ3 (Κυριακή 6.5), αλλά και η ημερίδα «Η ψηφιακή μετάβαση του βιβλίου: μια διαρκής εξέλιξη» (Παρασκευή 4.5), όπου η Εθνική Βιβλιοθήκη ανακοίνωσε την πρώτη υπηρεσία δανεισμού ηλεκτρονικών ελληνόγλωσσων εμπορικών βιβλίων, στην οποία συμμετέχουν 14 Έλληνες εκδότες με 2.500 τίτλους, η ανάπτυξη και η πιλοτική λειτουργία της οποίας χρηματοδοτήθηκε στο πλαίσιο του Προγράμματος Μετεγκατάστασης της ΕΒΕ στο ΚΠΙΣΝ στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος 2015-2017 με αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.
Στην ίδια ημερίδα, όπου συζητήθηκαν, με την παρουσία πλήθους Ελλήνων εκδοτών, οι ψηφιακές προκλήσεις για το παρόν και το μέλλον του βιβλίου, παρουσιάστηκε και η καινοτόμος ψηφιακή πλατφόρμα EMMA, ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα που έχει αναπτυχθεί, μεταξύ άλλων, από την εταιρεία IN2 με έδρα στο Λονδίνο, το Ινστιτούτο Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών του Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ) στη Θεσσαλονίκη και την Έκθεση Βιβλίου Φρανκφούρτης. Η πλατφόρμα EMMA στοχεύει στη συγκέντρωση, οργάνωση, ανάλυση και παρουσίαση περιεχομένου πολιτιστικών δράσεων με άξονα το βιβλίο με έμφαση τα social media και τις πολυμεσικές αφηγήσεις.
– Περισσότεροι από 20 μεταφραστές συμμετείχαν σε πάνω από 14 εκδηλώσεις γενικού και ειδικού ενδιαφέροντος στο φετινό, 3ο Φεστιβάλ Μετάφρασης της ΔΕΒΘ, το οποίο διοργανώνει το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, και ακόμη και η πρώτη εκδήλωσή του, από νωρίς το μεσημέρι της Παρασκευής 4.5, ήταν κατάμεστη από κόσμο.
– Στο πολύ ζωντανό φετινό Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών, σε επιμέλεια της ποιήτριας Κατερίνας Ηλιοπούλου, που πραγματοποιήθηκε σε κατάμεστες από κοινό αίθουσες και στις 6 εκδηλώσεις του, αντιπροσωπεύτηκαν όλες οι τάσεις της εξαιρετικά πολύμορφης νέας ελληνικής λογοτεχνίας. Τόσο στην ποίηση με ποιητικές συνθέσεις αλλά και συλλογές, με αναφορές στον τόπο και την ιστορία, τις αισθήσεις και τη σωματικότητα, το ατομικό πεπρωμένο, τη φιλοσοφική σκέψη, αλλά και την χρήση ιδιολέκτου και παραδοσιακών μέτρων με σύγχρονο πρόσημο. Όσο και στην πεζογραφία όπου παρουσιάστηκαν βιβλία που αντανακλούν όλες τις τάσεις της νέας πεζογραφίας όπως σκιαγραφήθηκαν στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση μεταξύ των προσκεκλημένων από το φεστιβάλ του κριτικού λογοτεχνίας Γιώργου Περαντωνάκη και του συγγραφέα Χρήστου Χρυσόπουλου, μεταξύ άλλων, ο σκληρός ρεαλισμός της αστικής ζωής, η σχέση του παρόντος με την ιστορία, η εισαγωγή του παράδοξου και του φανταστικού στοιχείου, οι πειραματισμοί στην μορφή, η αστυνομική λογοτεχνία, ενώ επισήμαναν την έγνοια των νέων λογοτεχνών για την γλώσσα που πλάθει διακριτά συγγραφικά ιδιώματα.
– Πραγματοποιήθηκαν 9 εικαστικές εκθέσεις («Δρόμοι επιβίωσης», «Περι-διαβάζοντας (σ)την πόλη», έκθεση σπάνιων γαλλικών βιβλίων, έκθεση Ιταλών εικονογράφων, δύο εκθέσεις εικονογράφησης παιδικού βιβλίου, κ.ά.) και προβολές 11 ταινιών (δείτε το αναλυτικό πρόγραμμα ΕΔΩ).
– Ακόμη, για πρώτη φορά στο πλαίσιο της ΔΕΒΘ, παράγεται και ένα ντοκιμαντέρ για την έκθεση: Γι’ αυτό το λόγο, πραγματοποιήθηκαν γυρίσματα με στιγμιότυπα εντός και εκτός της έκθεσης, αλλά και με συνεντεύξεις πολυάριθμων Ελλήνων και ξένων συμμετεχόντων. Το υλικό αυτό θα αξιοποιηθεί ποικιλοτρόπως και η ταινία διάρκειας περίπου 40 λεπτών που θα παραχθεί, θα επικοινωνήσει την έκθεση με διάφορες ευκαιρίες και αφορμές, ενώ μικρότερες, δεκάλεπτες εκδοχές της, θα αξιοποιηθούν ως υλικό προβολής της ΔΕΒΘ και της Ελλάδας στις μεγαλύτερες διεθνείς εκθέσεις βιβλίου.
«Αφουγκραζόμαστε, διαβάζουμε, συζητάμε»:
Μερικά χαρακτηριστικά «στιγμιότυπα» από τις συζητήσεις
γύρω από θέματα αιχμής της εποχής μας
(Αναλυτικές ομιλίες θα αναρτώνται στην επίσημη ιστοσελίδα της ΔΕΒΘ)
Στο πλαίσιο του κεντρικού αφιερώματος «Η Δημοκρατία στον 21ο αιώνα», η Angelique Kourounis, ντοκιμαντερίστα-δημοσιογράφος στο ραδιόφωνο της France Culture και στο περιοδικό Charlie Hebdo, δήλωσε ότι «η Χρυσή Αυγή είναι ένα καθαρά ναζιστικό και όχι νέο-ναζιστικό κόμμα», ενώ ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Δημήτρης Ψαράς επισήμανε «τον ορατό κίνδυνο να υπάρξει μια μαύρη διεθνής, μία σύγκλιση των κομμάτων και των οργανώσεων της εθνικιστικής δεξιάς», τονίζοντας ότι «κάτω από το πέπλο της νίκης του Τραμπ, αυτές οι διαδικασίες επισπεύδονται » (Παρασκευή 4.5: «Η άνοδος της ακροδεξιάς σήμερα: Αναλογίες και διαφορές με το παρελθόν»).
Ο Frederic Worms, φιλόσοφος και συγγραφέας, καθηγητής φιλοσοφίας, περιγράφοντας την κατάσταση στην Ευρώπη σχολίασε ότι «οι ευρωπαϊκές κρίσεις δημιούργησαν την Ευρώπη» και ότι «οι διεθνείς θεσμοί είναι εδώ για να αντιμετωπίσουν κοινά προβλήματα και όχι για να φτιάξουν ένα συλλογικό κράτος» (Σάββατο 5.5: «Ευρώπη, υπερεθνικοί θεσμοί, κοινωνικό συμβόλαιο: Πόσες κρατικές ή εθνικές αρμοδιότητες είμαστε διατεθειμένοι να παραχωρήσουμε σε υπερεθνικούς θεσμούς και με ποιους όρους;»).
Η Αθηνά Αθανασίου, καθηγήτρια, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο, σημείωσε ότι «τα τελευταία 30 χρόνια γινόμαστε μάρτυρες μιας βαθιάς αντιδημοκρατικής ρωγμής» και ότι «η αποστέωση της δημοκρατίας νομιμοποιεί την ελευθερία της αγοράς και έχει αντίκτυπο και στους θεσμούς», για να καταλήξει ότι «το ζητούμενο είναι πώς να επανενεργοποιήσουμε τη δημοκρατία από την προοπτική του δήμου, δηλαδή του λαού, αλλά και να προβληματιστούμε για την αντι-δημοκρατία και το στιγματισμό της λαϊκής κυριαρχίας». Ενώ ο διακεκριμένος συγγραφέας στο χώρο του σκανδιναβικού κοινωνικού-αστυνομικού μυθιστορήματος Arne Dahl είπε ότι «σήμερα, η δημοκρατία ως ζητούμενο δεν είναι τόσο αυτονόητη όσο πιστεύαμε» (Σάββατο 5.5: «Μεταδημοκρατία: Βαίνουμε προς εμβάθυνση ή προς συρρίκνωση των δημοκρατικών θεσμών διεθνώς;»).
Η συγγραφέας και καθηγήτρια Ιστορίας Dominique Manotti ανέφερε ότι «οι οικονομικές επιστήμες σήμερα δεν είναι παρά μία εφαρμογή της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας, ενώ θα έπρεπε, όπως λέει και ο Τομά Πικετί, να έχουν μια κριτική στάση και να μην περιορίζονται στην ανάλυση της πραγματικότητας». Και συμπλήρωσε: «Στα δικά μου μυθιστορήματα αφηγούμαι αυτό που συμβαίνει, και εναπόκειται στον αναγνώστη να στοχαστεί πώς θα οικοδομηθεί το μέλλον» (Κυριακή 6.5: «Δημοκρατία και οικονομία: Σχέση στοργής ή οργής; Υπάρχει αντινομία μεταξύ ελεύθερης αγοράς και δημοκρατίας;»).
Επιπλέον, στο πλαίσιο της 15ης ΔΕΒΘ άνοιξε στο ευρύ κοινό η συζήτηση γύρω από τον εορτασμό της επετείου των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, καθώς για πρώτη φορά παρουσιάστηκαν πτυχές του ερευνητικού προγράμματος «1821-2021. Διακόσια χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση» με το οποίο το Ίδρυμα της Βουλής αποσκοπεί σε βάθος τριετίας, να επανεξετάσει και να αναστοχαστεί το μεγάλο ιστορικό γεγονός (Παρασκευή 4.5: «1821- 2021: Ανιχνεύοντας το νόημα μιας επετείου»).
Ενώ η εκδήλωση «Η προδικτατορική Θεσσαλονίκη» (Σάββατο 5.5), που πραγματοποιήθηκε με αφορμή την πρόσφατη έκδοση της πολιτικής βιογραφίας του πολιτικού Ηλία Ηλιού από τον Ηλία Νικολακόπουλο, ομότιμο καθηγητή ΕΚΠΑ και αντιπρόεδρο του ΕΙΠ, την οποία εξέδωσε το Ίδρυμα της Βουλής, στάθηκε η αφετηρία για να ξεκινήσει ένας ευρύτερος διάλογος γύρω από την προδικτατορική περίοδο στη Θεσσαλονίκη.
Στο πλαίσιο του θεματικού άξονα «Λογοτεχνία και Μνήμη» και με αφορμή την περίπτωση του Άρη Αλεξάνδρου (Παρασκευή 4.5: «Γραφή και Πολιτική: Συζήτηση με αφορμή τις επετείους των Άρη Αλεξάνδρου, Νικόλα Κάλας, Γιάννη Μπεράτη»), ο Νικόλας Σεβαστάκης, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ, είπε ότι στο έργο του «η πολιτική είναι ένας στοχασμός για τη δικαιοσύνη» και ότι Αλεξάνδρου προχωρά σε μια κριτική της στράτευσης μέσα από μια «ηθική δέσμευση» που τον οδηγεί σε μια διπλή απόρριψη τόσο της Μακρονήσου όσο και των Γκουλάγκ. Ενώ από τη μεριά του ο Μιχάλης Χρυσανθόπουλος, καθηγητής Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας ΑΠΘ, είπε για το Νικόλα Κάλας ότι προσπάθησε να συνδυάσει την «μαρξική παράδοση με τα πρωτοποριακά κινήματα», απορρίπτοντας τη σταλινική παράδοση.
Και όλοι οι συμμετέχοντες στην συζήτηση με θέμα «Λογοτεχνία-Ντοκουμέντο: Νέο είδος ή νέα κατηγοριοποίηση;» (Παρασκευή 4.5: Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, κριτικός-ιστορικός βιβλίου, Κώστας Καβανόζης, συγγραφέας, φιλόλογος, Σοφία Νικολαΐδου, συγγραφέας, εκπαιδευτικός) συμφώνησαν στη λογοτεχνική αξία της μυθοπλασίας που βασίζεται στο ντοκουμέντο.
Η Αλεξάνδρα Ρασιδάκη, αν. καθηγήτρια Γερμανικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας, τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας ΑΠΘ, είπε ότι «η νόσος θέτει την προβληματική της διαφοράς και ότι πολλές φορές ανακαλύπτουμε ότι η νόσος, όπως εκφράζεται μέσα από τη λογοτεχνία, λειτουργεί ως ένα προσωπείο της κριτικής απέναντι στην κοινωνία που νοσεί» (Σάββατο 5.5: «Λογοτεχνία-Νόσος-Δημιουργία: Συζήτηση με αφορμή τις επετείους της Μαργαρίτας Καραπάνου, του Κώστα Καρυωτάκη και του Γιώργου Χειμωνά»).
Η Ρίκα Μπενβενίστε, συγγραφέας και καθηγήτρια Ιστορίας της Μεσαιωνικής Ευρώπης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ανέφερε ότι «σήμερα που ζούμε την εποχή της ανάδειξης της ιστορικής μνήμης, έχει διαμορφωθεί ένα αφήγημα για το εβραϊκό βίωμα το οποίο λειτουργεί καθησυχαστικά με ανέξοδα συνθήματα, μισές αλήθειες, κλπ. Αντί για την ανάδειξη της ιστορικής μνήμης, ίσως θα πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας, στην προσπάθεια καλλιέργειας της ιστορικής ευαισθησίας». (Κυριακή 6.5: Το εβραϊκό βίωμα στον ελλαδικό χώρο»).
Η 15η ΔΕΒΘ, που διοργανώνει το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού σε συνεργασία με τη ΔΕΘ-HELEXPO, τον Δήμο Θεσσαλονίκης, τους Συλλόγους Ελλήνων Εκδοτών και ανεξάρτητους εκδότες, με τη στήριξη της Βουλής των Ελλήνων και υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, ξεκίνησε την Πέμπτη 3.5 και ολοκληρώθηκε την Κυριακή 6.5, με τη συμμετοχή 285 εκδοτών από την Ελλάδα και 22 ξένων κρατών, με περισσότερες από 500 εκδηλώσεις κι ένα πλήθος Ελλήνων και ξένων συγγραφέων. Με τιμώμενη τη Γαλλοφωνία και κεντρικό θέμα τη «Δημοκρατία στον 21ο αιώνα», το πρόγραμμα εκδηλώσεων της φετινής ΔΕΒΘ παρουσίασε πολυάριθμες ανοιχτές συζητήσεις, παρουσιάσεις νέων εκδόσεων και δημιουργών, συναντήσεις μεταξύ των επαγγελματιών του βιβλίου, θεματικές εκθέσεις και προβολές, και βέβαια, το 5ο Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών, το 3ο Φεστιβάλ Μετάφρασης και ποικίλες δράσεις στην Παιδική και Εφηβική Γωνιά. Το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού στηρίζει την προβολή του ελληνικού βιβλίου διεθνώς, οργανώνοντας τον κορυφαίο αυτό θεσμό προβολής του βιβλίου στη χώρα μας. Η 15η ΔΕΒΘ συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, στο πλαίσιο του ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας 2014-2020.
