Η πρωτόγνωρη κατάσταση, στην οποία όλοι έχουμε βρεθεί και ζούμε αυτή την περίοδο είναι μια κατάσταση σοκ. Πρόκειται για ένα τεράστιο τραύμα, καθώς πολύ γρήγορα και ακαριαία αυτός ο ιός προκάλεσε μια τεράστια ρωγμή στην κανονικότητα των ζωών μας, όπως τις ξέραμε. Ξαφνικά ο πληθυντικός αριθμός «ζωές» που αντιστοιχεί σε μια ατομικιστική αντίληψη του τρόπου ύπαρξης, η οποία έχει κυριαρχήσει στο δυτικό πολιτισμό και στην κοινωνία μας τα τελευταία χρόνια, έχει μονομιάς μετατραπεί σε ενικό αριθμό, δηλαδή έχει γίνει «ζωή».
Η ζωή έχει επανέλθει ως το κύριο ζήτημα αυτές τις μέρες. Όλοι μας είμαστε πια υπάρξεις απογυμνωμένες εμπρός στο δέος του υπέρτατου, που αυτό είναι η ΖΩΗ. Τίποτα άλλο δεν έχει πια τόση σημασία στη σκέψη μας, στις αισθήσεις μας, στις ψυχές μας, παραμόνο η ζωή, των αγαπημένων μας, η δική μας, αλλά και των συμπολιτών μας μεσα στη χώρα μας, αλλά και σε όλο τον πλανήτη.
Ναι, θα πει κανείς, έπρεπε να μας αγγίξει ο κίνδυνος για να νοιαστούμε για τους αριθμούς νεκρών σε άλλες χώρες, ενώ τόσα χρόνια ποτέ δεν παρακολουθήσαμε τόσο επισταμένως και αδιαλείπτως την αύξηση νεκρών σε άλλες χώρες που βρίσκονταν σε συνθήκες διαφορετικές από τις δικές μας (βλ πολεμικές καταστάσεις, προσφυγικό κλπ). Όχι, δεν είναι ώρα για αυτομομφή αυτή τη στιγμή, υπάρχει όμως ο χώρος για αναστοχασμό ίσως. Αυτή ειναι ώρα για να σταθούμε και να μείνουμε στο βίωμα του δέους απέναντι στην αβεβαιότητα και το άγνωστο της ζωής. Τώρα που βιώνουμε μια τεράστια απώλεια. Τώρα που νιώθουμε ότι έχουμε χάσει κάθε έλεγχο ή μάλλον συνειδητοποιούμε οτι ο έλεγχος που νομίζαμε οτι είχαμε επάνω στη ζωή ήταν μια ψευδαίσθηση, τώρα που έχουμε χάσει τα εξωτερικά κρατήματα που μας έδινε η καθημερινότητα (δουλειά, συναντήσεις με φίλους, σινεμά κλπ) και τα οποία λειτουργούσαν και ως αντιπερισπασμός απέναντι στην οδυνηρή αγωνία της ύπαρξης στα βάθη του ψυχισμού μας. Τώρα, λοιπόν, μένουμε ο καθένας/η καθεμιά μας μόνος/μόνη απογυμνωμένος/η και χωρίς εξωτερική πανοπλία απέναντι στη ζωή. Και η ζωή ενέχει μεσα της και τον θάνατο και αυτή τη στιγμή μας φέρνει μπροστά μας και τα δυο της πρόσωπα ταυτόχρονα. Ο μόνος τρόπος που έχουμε να ανταποκριθούμε σε αυτή την τόσο άμεση συνάντηση είναι το δικό μας προσωπικό ψυχικό άνοιγμα προς τη ζωή και τον θάνατο μέσα μας και στη δυνατότητά μας να τα χωρέσουμε μαζί ψυχικά. Να έρθουμε σε επαφή με την οδύνη και να νιώθουμε τόσο θνητοί, όσο και ενεργοί φορείς της ζωής ταυτόχρονα.
Ποτέ άλλοτε το παρόν δεν ήταν πιο παρόν από ό,τι τώρα. Ο διαρκής εστιασμός της προσοχής μας στα χέρια μας, τι ακουμπάμε, πώς πλενομαστε, τι απόσταση κρατάμε από τον ‘αλλο άνθρωπο κλπ, καθιστά το παρόν παρα πολύ αισθητό μεσα απο όλες μας τις αισθήσεις. Έτσι, το σώμα επανέρχεται στο επίκεντρο μεσα στο παρόν. Το σώμα ως ζωή, ως προστασία, το σώμα ως δίοδος εισβολής του ιού, το σώμα ως φορέας κινδύνου για τους άλλους. Το παρόν διαμέσου του σώματος επιβάλλεται ως απολύτου ζωτικής σημασίας, καθώς μεσα από το σώμα μοιράζεται η ζωή και ο θάνατος.
Social Distancing: μια πράξη αγάπης
Πόσο εντυπωσιακό είναι που ξαφνικά ένα καινούριο ρήμα έχει επικρατήσει στη ζωή μας και έχει προλάβει να γίνει βίωμα μέσα σε ελάχιστες μέρες, μέσα σε μια εβδομάδα περίπου. Social distancing. Το καινούριο ρήμα, που μέσα σε αυτό είμαστε όλοι μας και το βιώνουμε, χωρίς, όμως, να συνειδητοποιούμε το τραύμα που αυτό το βίωμα που έγινε ρήμα και το αντίστροφο φέρει μέσα του. Σ’αγαπώ, για αυτό μένω μακρυά σου. Η ορμή του συναισθήματος να είμαι κοντά σου σωματικά με καθιστά επικίνδυνη για εσένα. Πόσο παράδοξο. Και όμως, η σωματική απόσταση είναι μια πραγματική πράξη αγάπης αυτή τη στιγμή. Γιατί, έτσι κι αλλιώς, σε όποια συνθήκη, το συναίσθημα της αγάπης μας θέτει μπροστά στην προσωπική ευθύνη μας απέναντι στον άλλο άνθρωπο. Μας κάνει να νοιαζόμαστε να μην τον πληγώσουμε, να μην τον βλάψουμε, να θέλουμε να είναι καλά και να τον προστατεύουμε από τις δικές μας ψυχικές αδυναμίες. Πόσο μάλλον τώρα που η ευθύνη μας απέναντι στον άνθρωπο είναι ζήτημα ζωής και θανάτου.
Είναι πολύ βαριά η προσωπική ευθύνη για τη ζωή του άλλου.
Μια ευθύνη για την οποία δεν ήμασταν καθόλου προετοιμασμένοι κοινωνικά. Καθώς, μέσα απο την κυριαρχία του ατομικιστικού λόγου είχαμε πολιτισμικά απομακρυνθεί από την έννοια της προσωπικής ευθύνης στις σχέσεις μας με τους ανθρώπους, με την κοινωνία, με τη φύση, με την ίδια τη ζωή. Και τώρα ξέρουμε όλοι πως έχουμε ευθύνη για τη ζωή του διπλανού μας, αλλά και όλων όσων άλλων ανθρώπων θα συναντήσει ο διπλανός μας στο καθημερινό διάβα του. Αντέχουμε να βάλουμε ανθρώπους σε κίνδυνο; Αντέχουμε να πεθάνει ένας άνθρωπος εξαιτίας μας; Ακόμα και αν δεν τον ξέρουμε, ούτε γνωρίζουμε για τον θάνατο του; Αντέχουμε, λοιπόν, αυτό το εν δυνάμει επικίνδυνοι που είμαστε για τους άλλους; Όχι. Δεν αντέχεται αυτό. Υπό την επίδραση αυτής της συνθήκης της εξωτερικής πραγματικότητας, φαντασιακά (σε ψυχικό ασυνείδητο επίπεδο) φοβόμαστε ότι «γινόμαστε» εν δυνάμει «φονιάδες». Πώς αυτή η τρομακτική φαντασία μπορεί να συμφιλιωθεί μέσα μας με την καλοσύνη μας, με την καλή αίσθηση εαυτού; Είναι δύσκολη, λοιπόν, η ψυχική διεργασία που έχουμε να κάνουμε, καθώς τα άγχη που ξυπνούν ψυχικά είναι τρομακτικά και αδιανόητα. Αυτό το «εν δυνάμει επικίνδυνος για τη ζωή του άλλου» είναι πάρα πολύ οδυνηρή ψυχική συνθήκη και πρωτόγνωρη. Δεν την επιλέξαμε, μας ήρθε ξαφνικά, ραγδαία, σοκαριστικά από έξω. Και έτσι καθόμαστε και αναρωτιόμαστε με τρόμο και ενοχή ποιους αγγίξαμε, ποιους αγκαλιάσαμε, ποιους φιλήσαμε, πριν ακόμα μάθουμε για την επικινδυνότητα του ιού. Πριν, δηλαδή, μπορέσουμε να τη συνειδητοποιήσουμε, διότι η ενημέρωση είχε αρχίσει απο πολύ νωρίς. Στο τώρα, λοιπόν, ξέρουμε πολύ καλά πως η ΖΩΗ του άλλου είναι στα δικά μας χέρια και οτι είμαστε εν δυνάμει επικίνδυνοι. Αυτό είναι οδυνηρό και τραυματικό.
Το παράδοξο αυτής της συνθήκης είναι πως το σ’αγαπώ εκφράζεται μέσα από τη σωματική απόσταση και αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε ένα ακόμη παράδοξο. Καλούμαστε να είμαστε μόνοι. Όμως, ποτέ άλλοτε το «μόνος» δεν είχε τόσο ζωντανή την αίσθηση του «μαζί». Είμαι μόνη στο σπίτι μου και ταυτόχρονα νιώθω ότι είμαι μαζί με όλους τους ανθρώπους σε όλο σχεδόν τον πλανήτη. Πόσο πρωτόγνωρο είναι και αυτό.
Έτσι, λοιπόν, αυτό το social distancing ως ρήμα ακυρώνεται και μετατρέπεται σε physical distancing (σωματικά αποστασιοποιούμαι), όπως πολύ σωστά το τοποθετούν διεθνώς οι ψυχαναλυτές αυτές τις δύσκολες μέρες. Έχουμε physical distancing. Το social ειναι πιο παρόν απο ποτέ αυτές τις μέρες. Κοινωνική εγγύτητα με ψυχικούς όρους. Σωματικά είμαστε μακρυά, αλλά ψυχικά είμαστε πιο κοντά από ποτέ. Και η σωματική απόσταση ειναι η απόλυτη κοινωνική μας πράξη. Η σχέση έρχεται στο επίκεντρο. Η σχέση με τον άλλον είναι αυτή που μας σώζει ψυχικά και ταυτόχρονα μεσα από τη σχέση εμείς -ο καθένας ατομικά και συλλογικά- σώζουμε ζωές. Η σχέση έρχεται ξανά στο προσκήνιο ως αυτή που κινεί τη ΖΩΗ, που χάρη σε αυτήν υπάρχει η ζωή στη Γη, που χάρη σε αυτήν κινείται όλο το σύμπαν.
Βιώνουμε το άγνωστο, είμαστε μέσα σε αυτό και μπροστά σε αυτό. Ο μόνος δρόμος είναι να το βιώσουμε δείχνοντας εμπιστοσύνη στη σχέση μας με τον εαυτό μας και στη σχέση με τους άλλους. Δείχνοντας πίστη στην κίνηση της ΖΩΗΣ, η οποία μας μεταμορφώνει με καθετί που μας φέρνει ως εμπειρία.
Ας θυμόμαστε ότι αυτό που ζούμε είναι τραυματικό και θα περάσουμε μέσα από πολλές συναισθηματικές διακυμάνσεις. Μπορούμε να το αντέξουμε, καθώς μέσα στις ψυχές μας εκτός από τον φόβο και τα άλλα οδυνηρά συναισθήματα, υπάρχει και η αγάπη ως συναισθηματική κατάσταση, μέσα από την οποία μπορούμε να νιώθουμε την ομορφιά της ΖΩΗΣ ακόμα και τώρα που τόσο πολύ είμαστε τρομαγμένοι. Μέσα από το συναίσθημα της αγάπης ο εγκλεισμός στο σπίτι γίνεται (μέσα μας) πράξη φροντίδας για τους άλλους και αυτή η πράξη καθησυχάζει μεσα μας την αγωνία και τα άγχη. Νιώθουμε ασφαλείς ότι δεν βλάπτουμε κανέναν και οτι μάλιστα φροντίζουμε θυσιάζοντας την προσωπική μας ανάγκη (πχ για βόλτα) ή την προσωπική μας ενόρμηση (πχ για σωματική αγκαλιά). Η αγκαλιά είναι αυτή τη στιγμή νοερή, όχι σωματική, αλλά πιο σωτήρια από ποτέ. Ας την προσφέρουμε ο ένας στον άλλον.
Γράφει η Ελένη Ξανθοπούλου,
Ψυχολόγος – Ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια
