Το genius loci, το πνεύμα ή η χαρακτηριστική ατμόσφαιρα ενός τόπου, χρησιμοποιείται για να περιγράψει τόπους που εντυπώνονται στη μνήμη μας για τα αρχιτεκτονικά και βιωματικά τους χαρακτηριστικά. Φανερώνεται ως τοποθεσία, χωρική διευθέτηση και χαρακτηρίζουσα άρθρωση, συνιστώσες που πρέπει ως ένα βαθμό να διατηρηθούν, δεδομένου ότι αποτελούν τη βάση του προσανατολισμού και της ταύτισης του ανθρώπου με τον τόπο. Το genius loci και το πνεύμα του θεάτρου συνδυάστηκαν αρμονικά στα δυο υπαίθρια θέατρα του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, στο Θέατρο Δάσους και στο Θέατρο Γης.
Σήμερα, οι καλοκαιρινές θεατρικές παραστάσεις φιλοξενούνται τόσο σε αρχαία θέατρα όσο και σε ανοικτά θέατρα σύγχρονης κατασκευής. Τα σύγχρονα υπαίθρια θέατρα που σχεδιάζονται και υλοποιούνται σε διεθνές επίπεδο έχουν απομακρυνθεί από την κλασική εμπειρία ανέγερσης ανοικτών θεάτρων, η οποία έχει τις ρίζες της στην ελληνορωμαϊκή εποχή. Ο αρχιτέκτονας πολεοδόμος Κωνσταντίνος Δοξιάδης πίστευε ότι τα αναστηλωμένα θέατρα-μνημεία δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τις λειτουργικές ανάγκες μιας σύγχρονης θεατρικής παράστασης, όπως καλή προσπέλαση, στάθμευση, βοηθητικοί χώροι, άνεση θεατών κ.ά. Το 1939, μετά από ανάθεση του Κωστή Μπαστιά, διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, ο Δοξιάδης σχεδίασε την Υπαίθρια Σκηνή στο τεχνητό κοίλο που είχε δημιουργήσει το λατομείο δυτικά του λόφου του Φιλοπάππου. Η Υπαίθρια Σκηνή αποτέλεσε μια από τις σημαντικότερες απόπειρες αναβίωσης του αρχαίου ανοικτού θεάτρου στην Ελλάδα. Αν και τελικά δεν υλοποιήθηκε, η ιδέα του Δοξιάδη για τη δημιουργία υπαίθριων θεάτρων στα αδρανοποιημένα λατομεία θα καρποφορήσει αρχικά με το θέατρο του Λυκαβηττού (1965), με τα θέατρα στα νταμάρια της Νίκαιας, της Πετρούπολης και του Βύρωνα στην Αθήνα (δεκαετία 1980) και αργότερα με το Θέατρο Γης στη Θεσσαλονίκη (τέλος της δεκαετίας του 1990). Το Θέατρο Δάσους είναι η πιο εμβληματική ανοικτή σκηνή της Θεσσαλονίκης. Χτισμένο στην πλαγιά του Κέδρινου Λόφου (Σέιχ Σου), με θέα σε ολόκληρη την πόλη και το λιμάνι της, λειτουργεί αδιάλειπτα από τη δεκαετία του 1970.
Η ιδέα της ανέγερσης του Θεάτρου Δάσους χρονολογείται από το 1965 όταν ο ΕΟΤ, στο πλαίσιο τεχνικών έργων με σκοπό την τουριστική ανάπτυξη, επιλέγει το δάσος του Σέιχ Σου για τη χωροθέτηση ενός μεγάλου υπαίθριου θεάτρου. Η θέση επιλέγεται λόγω της πλούσιας φύσης, της γειτνίασης με την πόλη, της ύπαρξης της αναγκαίας έκτασης για τη δημιουργία του θεάτρου και τέλος για την υπέροχη θέα προς τη θάλασσα. Ο Πάτροκλος Καραντινός θα σχεδιάσει και θα υλοποιήσει ένα λυόμενο θέατρο, μια κατασκευή με μεταλλικές στηρίξεις και ξύλινες κερκίδες, το οποίο θα πλησιάζει στην αντίληψη του κλασικού αμφιθεάτρου αλλά εξαιρετικά απλοποιημένου, όπως είχε ήδη εφαρμοστεί από τον αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτο στο υπαίθριο θέατρο του Λυκαβηττού το 1965.
Ως μόνιμη κατασκευή, το Θέατρο Δάσους υλοποιείται το 1976 σε σχέδια του καθηγητή του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Νικολάου Μουτσόπουλου. Τη σημερινή του μορφή την παίρνει με την ανακατασκευή που έγινε στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης – Θεσσαλονίκη 1997 με μελετητές τους αρχιτέκτονες Σουζάνα και Δημήτρη Αντωνακάκη και Ματίνα Καλογεράκου. Η χωρητικότητά του ανέρχεται σε 3.894 θέσεις. Η διαμόρφωση των ασύμμετρων πτερύγων του άνω διαζώματος είχε ως πρωταρχικό στόχο την προσαρμογή του θεάτρου στο φυσικό τοπίο. Η νέα χάραξη του κοίλου εξασφάλισε την ορατότητα προς τη σκηνή και προς την πόλη και βελτίωσε τις ηχητικές συνθήκες για τους θεατές και τους ηθοποιούς. Ανασχεδιάσθηκαν τα καμαρίνια, σχεδιάσθηκαν δύο αίθουσες δοκιμών καθώς και ένας χώρος για τη στέγαση του Χοροθεάτρου του ΚΘΒΕ. Τόσο οι αίθουσες δοκιμών όσο και ο χώρος που προοριζόταν για το Χοροθέατρο, τελικά, χρησιμοποιούνται ως χώροι Φροντιστηρίου, δηλαδή ως αποθήκες όπου φυλάσσονται όλα τα φορητά αντικείμενα επένδυσης της σκηνής που αποτελούν μέρος της σκηνογραφίας των παραστάσεων.
Στην άλλη πλευρά του Σέιχ Σου, σε ένα πρώην λατομείο στην περιοχή της Τριανδρίας, δίπλα σε έναν εντυπωσιακό ψηλό βράχο κτίζεται το 1998 το Θέατρο Γης, ένα υπαίθριο θέατρο χωρητικότητας 4.332 θέσεων σε σχέδια του αρχιτέκτονα Μάνου Περράκη. Το Θέατρο Γης δεν «βλέπει» προς τη θέα της πόλης. Είναι σχεδιασμένο πάνω στα πρότυπα της κλασικής παράδοσης, με «οπτικές διορθώσεις» μεταξύ των διαζωμάτων. Ο συνδυασμός του ιδιότυπου ελλειπτικού αναπτύγματος με την κατάλληλη διαμόρφωση του τεράστιου κήπου με επιχωματωμένους μικρούς λόφους για να κατευθύνουν τον ήχο, επιτυγχάνει το καλύτερο δυνατό ακουστικό αποτέλεσμα αλλά και την απάλειψη των «νεκρών» από θεατές περιοχών στις πλευρικές ζώνες. Με πρωταρχικό σεβασμό προς το δασικό τοπίο, η τοποθέτηση και ο προσανατολισμός του θεάτρου εναρμονίζει την καμπύλη του κοίλου με το απότομο πρανές του βράχου. Τα υλικά κατασκευής των κτισμάτων υποδοχής και εξυπηρέτησης του κοινού και η φύτευση των δωμάτων συνάδουν στην ένταξη του θεάτρου στο τοπίο. Κάτω από το κοίλο του θεάτρου βρίσκονται τα καμαρίνια, το Χρηστικό και το Ιστορικό Βεστιάριο του ΚΘΒΕ καθώς και συμπληρωματικές αποθήκες του Φροντιστηρίου του. Κάθε καλοκαίρι, από το 2015 μέχρι σήμερα, το Θέατρο Δάσους και το Θέατρο Γης αποτελούν τον τόπο συνάντησης των Θεσσαλονικέων αλλά και των επισκεπτών της πόλης μια και είναι οι χώροι διεξαγωγής του Φεστιβάλ Δάσους, της κορυφαίας τοπικής πολιτιστικής διοργάνωσης κατά τους θερινούς μήνες. Μέσα σε ένα υπέροχο φυσικό περιβάλλον, πλήθος θεατών απολαμβάνουν ένα πλούσιο πρόγραμμα εκδηλώσεων που περιλαμβάνει θέατρο, μουσική και χορό.
Βίκυ Κερτεμελίδου
Δρ. Αρχιτέκτων Μουσειολόγος
Πηγές Γιακουμακάτος, Α. Στοιχεία για τη νεότερη ελληνική αρχιτεκτονική. Πάτροκλος Καραντινός, ΜΙΕΤ, 2003 Norberg-Schulz, Ch. Genius Loci. Το πνεύμα του τόπου για μια φαινομενολογία της αρχιτεκτονικής, μτφρ.: Μίλτος Φραγκόπουλος, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., 2009 Παπαδόπουλος, Λ. (επιμ.) Μετασχηματισμοί του αστικού τοπίου. Αρχιτεκτονικές μελέτες και έργα του Οργανισμού Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης Θεσσαλονίκη 1997, Λιβάνης, 2001 Φεσσά – Εμμανουήλ, Ε. Η αρχιτεκτονική του Νεοελληνικού Θεάτρου 1720-1940, Αθήνα, 1994
*Αναδημοσίευση από το εξαμηνιαίο freepress περιοδικό του ΚΘΒΕ «ΠΡΑΞΗ» (ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ-ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2021)
