Η επιδραστική δύναμη της μουσικής επάνω στις αισθήσεις του ανθρώπου αποτελεί ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός. Μέσα στους αιώνες, η μουσική έχει εξελιχθεί σε μία παγκόσμια διαχρονική γλώσσα που, όπως κάθε μορφή τέχνης, έχει την ικανότητα να μας χαλαρώνει, να μας ταξιδεύει, να εκφράζει αλλά και να διαμορφώνει τα συναισθήματά μας. Κι όταν αυτές οι «μαγικές» δυνατότητες συνάντησαν τον χώρο της ψυχικής υγείας, τότε γεννήθηκε η πρακτική της μουσικοθεραπείας.
Τι είναι η μουσικοθεραπεία;
Η μουσικοθεραπεία ορίζεται ως η χρήση της μουσικής με ευελιξία και πολιτισμική ευαισθησία, στο πλαίσιο μιας εξελισσόμενης σχέσης ανάμεσα στον μουσικοθεραπευτή και τον θεραπευόμενο. Στόχος της αποτελεί η πρόληψη, η υποστήριξη, η βελτίωση ή αποκατάσταση της σωματικής και ψυχικής υγείας του θεραπευόμενου, και γενικότερα η θετικότερη ένταξή του στην κοινωνία.
Για πολλούς ίσως η λέξη «μουσικοθεραπεία» να ακούγεται σαν μία διαδικασία αρκετά αφηρημένη ή ασυμβίβαστη με τις παραδοσιακές μεθόδους ψυχικής θεραπείας. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, τα οφέλη της αναγνωρίζονται ολοένα και περισσότερο, ειδικά σε παιδιά με διαταραχές όπως αυτισμό, ψύχωση, νοητική υστέρηση, νευρολογικές δυσλειτουργίες, σωματικές ή αισθησιοκινητικές αναπηρίες, συναισθηματικές διαταραχές, αλλά και μαθησιακές δυσκολίες. Εκτός όμως από ανηλίκους, η μουσικοθεραπεία απευθύνεται και σε ενηλίκους με χρόνιες παθήσεις ή εθισμούς, ενώ εφαρμόζεται σε γηριατρικούς ασθενείς αλλά και σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα για παιδιά με απώλειες ακοής.
Ποια είναι τα οφέλη της μουσικοθεραπείας;
Βασική αρχή της μουσικοθεραπείας αποτελεί η ενσυναίσθηση, η κατανόηση των συναισθηματικών επιπλοκών του θεραπευόμενου και η προσέγγισή του όχι ως ασθενή αλλά ως ατόμου που αναζητά έναν συμπληρωματικό τρόπο έκφρασης και επικοινωνίας. Με άλλα λόγια, ο θεραπευόμενος αντιμετωπίζεται ως «πελάτης» με την αρχική σημασία της λέξης, η οποία προέρχεται από τη λέξη «πελάζω» και δηλώνει αυτόν που πλησιάζει, που φέρνει κάποιον κοντά σε άλλον. Η θεραπεία, επομένως, έχει ως απώτερο σκοπό την ανάπτυξη των δυνατοτήτων αυτού του πελάτη και την αποκατάσταση των λειτουργιών του, προκειμένου να επιτύχει καλύτερη ενδοσωματική και διαπροσωπική ενσωμάτωση και, συνεπώς, καλύτερη ποιότητα ζωής. Ειδικότερα, συμβάλλει στην αφύπνιση της δημιουργικότητας του ατόμου, στην οργάνωση και δόμηση των συναισθημάτων του, στην αυτονόμηση, στην απαλλαγή από ποικίλες φοβίες και στη γενικότερη χαλάρωσή του.
Η μουσικοθεραπεία δεν αποσκοπεί ούτε στην ψυχαγωγία ούτε στην εκμάθηση κάποιου μουσικού οργάνου. Αντιθέτως, αποτελεί ένα είδος art therapy, και επομένως μπορεί να συνυπάρξει με οποιαδήποτε άλλη μορφή τέχνης. Στην επιτυχία της διαδικασίας, ιδιαίτερο ρόλο παίζει το άρτιο θεραπευτικό πλαίσιο, και για το λόγο αυτό θεωρείται ευεργετικός ο συνδυασμός της μουσικοθεραπείας με άλλες μορφές θεραπείας μέσω τέχνης, οι οποίες όμως θα λειτουργούν διαφορετικά και με συμπληρωματικούς στόχους.
Ποια διαδικασία ακολουθείται κατά τη συνεδρία;
Στη μουσικοθεραπεία, οι συνεδρίες μπορεί να είναι είτε ατομικές είτε ομαδικές. Οι ατομικές διαρκούν κατά μέσο όρο 30 λεπτά και πραγματοποιούνται από μία έως και τρεις φορές την εβδομάδα. Οι ομαδικές λειτουργούν συμπληρωματικά και προσφέρονται πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά από τις ατομικές. Σε κάθε συνεδρία συμμετέχουν συνήθως δύο θεραπευτές, ο πρώτος εκ των οποίων παρέχει το μουσικό πλαίσιο με αυτοσχεδιασμούς στο πιάνο ή κάποιο άλλο μουσικό όργανο της επιλογής του. Ο δεύτερος διευκολύνει τη μουσική σχέση καθοδηγώντας τη μελωδική δραστηριότητα και την αλληλεπίδραση με τον θεραπευόμενο.
Στις ομαδικές συνεδρίες, η ηγεσία της ομάδας μοιράζεται ανάμεσα στους δύο θεραπευτές, ενώ από την πλευρά τους, οι θεραπευόμενοι συμμετέχουν σε οργανωμένες δραστηριότητες ή μουσικό θεατρικό δράμα τραγουδώντας και παίζοντας μουσικά όργανα όπως κόρνες, σφυρίχτρες, έγχορδα, ή κρουστά. Στις ατομικές συνεδρίες, ο κυρίως θεραπευτής δημιουργεί την αυτοσχεδιαστική μουσική και ο δευτερεύων λειτουργεί ως συνθεραπευτής. Ο θεραπευόμενος χρησιμοποιεί το τραγούδι και παίζει τύμπανα ή κύμβαλα. Τα κρουστά όργανα προτιμώνται διότι είναι εύπλαστα και δεν απαιτούν εξειδικευμένες μουσικές γνώσεις από την πλευρά του πελάτη.
Πώς θα επιλέξω τον κατάλληλο επαγγελματία μουσικοθεραπευτή;
Σε αντίθεση με τον θεραπευόμενο, ο μουσικοθεραπευτής θα πρέπει απαραίτητα να είναι επαγγελματίας μουσικός. Έπειτα, επειδή συνιστά επάγγελμα που ανήκει στον χώρο της ψυχικής υγείας, είναι σημαντικό να υπάρχει άριστη κατάρτιση του θεραπευτή σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Ενώ σε πανεπιστήμια του εξωτερικού διατίθενται προγράμματα μουσικοθεραπείας τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο, στην Ελλάδα μόλις τα τελευταία χρόνια άρχισαν να γίνονται προσπάθειες για την αναγνώριση και ανάπτυξη του κλάδου. Το πιο σημαντικό βήμα πραγματοποιήθηκε το 2016, όταν το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας ξεκίνησε το πρώτο πρόγραμμα εξειδίκευσης επάνω στη μουσικοθεραπεία στο πλαίσιο του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Μουσική και Κοινωνία». Παρόλα αυτά, η ειδίκευση του μουσικοθεραπευτή δεν έχει ακόμα ενταχθεί στα προγράμματα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ, σε αντίθεση με άλλες θεραπευτικές πρακτικές, οι συνεδρίες μουσικοθεραπείας δεν καλύπτονται από δημόσιους ασφαλιστικούς φορείς. Παράλληλα, υπάρχει μία πληθώρα εκπαιδευτικών προγράμματα και ταχύρρυθμων σεμιναρίων που όμως δεν προσφέρουν την απαραίτητη επάρκεια για να ασκήσει κανείς το επάγγελμα του μουσικοθεραπευτή.
Πέρα από την ακαδημαϊκή κατάρτιση, ένας επαγγελματίας μουσικοθεραπευτής πρέπει να χαρακτηρίζεται από αυξημένη μουσική δεινότητα και δεξιοτεχνία στη χρήση μουσικών οργάνων. Με τον τρόπο αυτό, μπορεί να μεταχειριστεί ένα ευρύ φάσμα εργαλείων, να ανταποκριθεί στις ανάγκες του πελάτη μέσω του κλινικού αυτοσχεδιασμού και να ενισχύσει την αποτελεσματικότητα της θεραπείας. Το σημαντικότερο, όμως, χαρακτηριστικό του θα πρέπει να είναι η ικανότητα να συνδυάζει όλα τα παραπάνω με μία γνήσια στάση ενδιαφέροντος προς τον θεραπευόμενο, η οποία θα έχει ως βάση την αναπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη, την αυθεντικότητα, την αποδοχή και, πάνω από όλα, την ενσυναίσθηση.
*Ευχαριστούμε για τις πληροφορίες την κα Παυλίνα Τσακαλακίδου, μουσικό και μουσικοθεραπεύτρια (BA Musicology, MA Musictherapy, PhD student Musictherapy, Sound healing)
Γράφει η Λία Κατσανά
