Ποιος προσφέρει τα συγγραφικά καύσιμα;
1948-49: Θεσσαλονίκη. O Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος μπορεί να τελείωσε σε όλη την Ευρώπη, όχι όμως και στην Ελλάδα: εδώ έχουμε εμφύλιο. Ένας Αμερικανός δημοσιογράφος δολοφονείται. Βρίσκουν το πτώμα του να επιπλέει στον Θερμαϊκό, πενήντα απλωτές από τον Λευκό Πύργο.
Ο Τζορτζ Πολκ, γιατί αυτό είναι το πραγματικό όνομα του δολοφονημένου δημοσιογράφου, δεν ήξερε να κλείνει το στόμα του σε μια εποχή που η σιωπή ήταν αρετή. Ο Πολκ υπονόμευε και τους αριστερούς και τους δεξιούς στην Ελλάδα. Μαχητικός δημοσιογράφος: είχε αρχίσει να ερευνά πού πήγαιναν τα χρήματα του σχεδίου Μάρσαλ. Και αρκετά από αυτά, σύμφωνα με τις καταγγελίες του, ταξίδευαν με ταξιδιωτικούς σάκους στο εξωτερικό, για να μπουν στους λογαριασμούς υψηλόβαθμων αξιωματούχων της κυβέρνησης, τους οποίους δε δίστασε να κατονομάσει.
Ούτε οι Άγγλοι είχαν λόγο να συμπαθούν τον Πολκ. Ανακατευόταν στα πόδια τους, έθετε σε κίνδυνο τα σχέδιά τους. Η στιγμή της δολοφονίας ήταν κακή: ο εμφύλιος έβραζε, οι ξένοι (ΗΠΑ, Βρετανία) προσπαθούσαν να αυξήσουν την επιρροή τους στην περιοχή, είχαμε – για μια ακόμη φορά – ανάγκη από δανεικά για να επιβιώσουμε ως κράτος. Αμερικανοί αξιωματούχοι απαίτησαν από την ελληνική κυβέρνηση να βρεθεί ο ένοχος. Τα αμερικανικά ΜΜΕ οργίαζαν: «εμείς δίνουμε λεφτά στους ξεβράκωτους κι αυτοί μας σκοτώνουν», θα μπορούσε να είναι το διδακτικό επιμύθιο. Με εντολή της κυβέρνησης η υπόθεση έπρεπε να κλείσει. Κι αν δεν έβρισκαν κάποιον ένοχο, βεβαίως μπορούσαν να κατασκευάσουν. Για τον φόνο δικάστηκε και καταδικάστηκε ένας Έλληνας δημοσιογράφος, ο οποίος είχε συναντήσει τον Πολκ για ένα περίπου πεντάλεπτο σε κάποιο εστιατόριο. Όλοι οι υπόλοιποι πιθανοί ένοχοι είχαν πλάτες: κανείς δεν μπορούσε να τους πειράξει. Παρόλο που δεν υπάρχουν καθόλου στοιχεία, ο Στακτόπουλος καταδικάζεται με βάση την ομολογία που του απέσπασε μετά από σκληρά βασανιστήρια ο αρχηγός της Ασφάλειας Θεσσαλονίκης.
Ποτέ δεν ξέρεις τι είναι αυτό που ανάβει τα φώτα του μυαλού. Τι προσφέρει συγγραφικά καύσιμα, για να γραφτεί ένα έργο. Άρχισα να διαβάζω για την υπόθεση Πολκ (την υπόθεση Στακτόπουλου, όπως την έλεγα μέσα μου, γιατί αυτό που με απασχολούσε συγγραφικά ήταν το θέμα της απόδοσης δικαιοσύνης σε μία χώρα που αποδείχθηκε παιχνιδάκι στα χέρια μεγάλων δυνάμεων).
Στον ύπνο και στον ξύπνο μου, επανερχόταν μια φωτογραφία και μια εξιστόρηση:
Η φωτογραφία:
Αναζητήστε διαδικτυακές πηγές χρησιμοποιώντας ως λέξεις κλειδιά George Polk + murder είναι η πρώτη φωτογραφία στη σειρά. Πρόκειται για το πτώμα του Πολκ, όπως ανασύρθηκε από τον Θερμαϊκό κόλπο: Ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες: τα μάτια του νεκρού, βλέπετε, καλύπτονται από αυγά σουπιάς. Σκεπάζουν τις άδειες κόγχες προστατευτικά. Αυτή η λεπτομέρεια με στοίχειωσε. Ήθελα να γράψω την ιστορία του αγοριού που ήρθε από την άλλη άκρη του κόσμου στην Ελλάδα, τα έβαλε με όλους και βρέθηκε να επιπλέει δεμένος χειροπόδαρα στην ακτή του Θερμαϊκού.
Η συγκεκριμένη φωτογραφία και μια σκηνή που αφηγείται ο ίδιος ο Στακτόπουλος στη μαρτυρία του μου χάρισαν τα πρώτα συγγραφικά καύσιμα, για να γραφεί το έργο. Είναι απόγευμα, ο Στακτόπουλος έχει φύγει από την εφημερίδα που εργάζεται και περιμένει στη στάση, για να επιβιβαστεί στο λεωφορείο για το σπίτι του. Παραθέτω την σκηνή, όπως την έχω μεταγράψει στο μυθιστόρημά μου «Χορεύουν οι ελέφαντες» (Μεταίχμιο, 2012):
«Το Σάββατο 14 Αυγούστου του 1948, παραμονή της Παναγίας, ο Μανόλης Γκρης, τριάντα οκτώ ετών, δημοσιογράφος της εφημερίδας Βαλκάνια και βοηθός ανταποκριτής του πρακτορείου ειδήσεων Abroad, περίμενε το λεωφορείο Καλαμαριά – Αρετσού για να πάει σπίτι του. Στεκόταν στην οδό Τσιμισκή, στάση Αγίας Σοφίας. Είχε ανάψει τσιγάρο.
Ένας αστυνομικός τον πλησίασε. Του ζήτησε να τον ακολουθήσει στην Ασφάλεια. Φορούσε πολιτικά. Μιλούσε ευγενικά. Τον κοίταζε στα μάτια.
Ο Μανόλης ρώτησε αν είχαν νέα από την κλοπή της μπουγάδας. Ο αστυνομικός ένευσε καταφατικά.
Ο Μανόλης Γκρης επέστρεψε στο σπίτι του δώδεκα χρόνια μετά. Τα μάτια του παρέμεναν καστανά, όμως τα μαλλιά του είχαν ασπρίσει.
«Ήταν πενήντα χρονών».
Θα μπορούσε να συμβεί στον καθένα από μας. Ο μηχανισμός της εξουσίας είναι παντοδύναμος. Αν αποφασίσει να σε βάλει στην μέγγενη, δε γλιτώνεις. Το αν θα συμβεί σε εσένα ή στον διπλανό είναι θέμα τύχης. Ζήτημα ιστορικής και γεωγραφικής συγκυρίας.
Γράφει η Σοφία Νικολαΐδου*
*H Σοφία Νικολαΐδου είναι συγγραφέας. Το θεατρικό της έργο «Υπέρ Ελλάδος», που βασίζεται στην υπόθεση Πολκ, παίζεται στο Μικρό Θέατρο της Μονής Λαζαριστώ
*Αναδημοσίευση από το εξαμηνιαίο freepress περιοδικό του ΚΘΒΕ «Πράξη» (Χειμώνας 2018 – Άνοιξη 2019 )
