Τι μηνύματα φέρνει η «Δολοφονία του Μαρά» στη Θεσσαλονίκη του σήμερα; Το σπουδαίο έργο του Πέτερ Βάις μπορεί να διαδραματίζεται στο μακρινό 1808 του Γαλλικού Ναπολεόντειου Καθεστώτος, μα παραμένει εξαιρετικά επίκαιρο, ρίχνοντας φως σε σημαντικά ζητήματα, όπως τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου, αλλά και τα όρια μεταξύ ατομικής ελευθερίας και συλλογικής ευθύνης και προσφοράς.
Τριάντα χρόνια μετά το πρώτο ανέβασμα της παράστασης στο Εθνικό Θέατρο, ο Κοραής Δαμάτης επιστρέφει σκηνοθετικά στο ίδιο έργο, αυτή τη φορά στη νέα παραγωγή του ΚΘΒΕ. Επιχειρεί μια νέα προσέγγιση, μπολιασμένη με τη γνώση και την εμπειρία των χρόνων που μεσολάβησαν, αλλά και μια διαφορετική ανάγνωση, υπό το πρίσμα των σημερινών ιδιαίτερων πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών.
Θέατρο στα χρόνια του Covid. Μασκοφόροι ηθοποιοί και αποστάσεις ασφαλείας στο κοινό. Πώς η παρούσα συγκυρία επηρεάζει τη θεατρική εμπειρία, από την πρόβα μέχρι την πρεμιέρα; Τι χάνεται; Υπάρχει ίσως και κάτι που κερδίζεται;
Αν υπάρχει κέρδος θα φανεί αργότερα. Προς το παρόν ζούμε αυτές τις πρωτοφανείς δυσκολίες, ακροβατώντας μεταξύ των μέτρων που πρέπει, και τηρούνται ανελλιπώς, και της ανάγκης μας να κάνουμε τη δουλειά μας όσο το δυνατόν καλύτερα. Το παράδοξο είναι ότι, προς το παρόν, τα καταφέρνουμε. Όσο για την ασφάλεια του κοινού, αυτό έχει τεθεί εξ αρχής ως προτεραιότητα από τον καλλιτεχνικό διευθυντή, όπως κι απ’ όλους τους εργαζόμενους του ΚΘΒΕ.
«Η Δολοφονία του Μαρά» του Πέτερ Βάις είναι μια παράδοξη συνθήκη «θεάτρου μέσα στο θέατρο», όπου ο θίασος του Ασύλου του Σαραντόν παίζει υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του Μαρκήσιου Ντε Σαντ. Ακούγεται πολύ ενδιαφέρον και πολυεπίπεδο ταυτόχρονα. Πείτε μας λίγα λόγια για τις ιδιαιτερότητες του έργου.
Έργο ιδιόρρυθμο από έναν μαρξιστή συγγραφέα, εξόριστου του χιτλερισμού και θαυμαστή του Μπρεχτικού θεάτρου. Διαδραματίζεται το 1808 –ναπολεόντειο καθεστώς- μπροστά στην μπουρζουαζία της Γαλλίας εκείνης της εποχής, δείχνοντας την Τρομοκρατία της Γαλλικής Επανάστασης του 1793. Έργο που γράφτηκε υποτίθεται από τον Μαρκήσιο ντε Σαντ, σκηνοθετήθηκε από τον ίδιο και παίχτηκε από τους τρόφιμους του ασύλου του Σαραντόν όχι σε μια σκηνή θεάτρου, αλλά στην αίθουσα των λουτρών του ασύλου. Μέσα σ’ αυτήν την ιδιότυπη συνθήκη, ο συγγραφέας Πέτερ Βάις, με σύμμαχο τον τελάλη-αφηγητή του έργου, μαζί με τα τραγούδια και τη συνεχή δράση, ερμηνεύει την ιστορία με τον δικό του τρόπο, μέσα από τα δικά του ιδεολογικά πιστεύω.
Πρόκειται για ένα έργο με το οποίο δεν συναντιέστε πρώτη φορά σκηνοθετικά. Νιώθετε σαν να συνεχίζετε το ταξίδι ή σαν να ανακαλύπτετε τον προορισμό εκ νέου; Και γιατί το επιλέξατε ξανά;
Είναι μια ανάγνωση επηρεασμένη από τα τριάντα ένα χρόνια που μεσολάβησαν από το πρώτο ανέβασμα. Τριάντα ένα χρόνια είναι μια ζωή. Υποτίθεται μαθαίνουμε πράγματα, συνειδητοποιούμε τις βαθύτερες αλλαγές του κόσμου, δίνουμε πραγματικές διαστάσεις σε γεγονότα και πράξεις που αλλιώς τις βλέπαμε, αλλιώς τις πιστεύαμε, κοιτάμε με λιγότερους φακούς την ιστορία, ανακαλύπτουμε ψεύδη και καταχωνιασμένες αλήθειες… Γιατί το επέλεξα; Νιώθοντας –το απεύχομαι- να έρχεται με ιλιγγιώδη ταχύτητα η ισοπέδωση κι η σκοτεινιά μιας παγκόσμιας εξουσίας, ήθελα να ξανακούσουμε αυτό το σπουδαίο έργο, που μιλάει για τα θεμελιώδη δικαιώματα κάθε πολίτη, για την ατομική του ελευθερία, αλλά και για την συλλογική του ευθύνη και προσφορά.
Μαρκήσιος ντε Σαντ και Ζαν Πωλ Μαρά. Δύο κόντρα προσωπικότητες συναντιούνται. Τι μας διδάσκει η συνδιάλεξή τους, ειδικότερα σήμερα που οι έννοιες της ατομικής ελευθερίας και του συλλογικού καλού αναμετρώνται καθημερινά;
Η ιστορική αλήθεια είναι ότι τα δύο αυτά πρόσωπα δεν είχαν συναντηθεί ποτέ. Η μόνη «συνάντηση» ήταν όταν ο Μαρκήσιος ντε Σαντ εκφώνησε τον επικήδειο για τον θάνατο του Ζαν Πωλ Μαρά. Η συνδιάλεξή τους, έτσι όπως τη θέτει ο συγγραφέας, μας «θυμίζει» τα καταστροφικά αποτελέσματα κάθε απολυταρχικού καθεστώτος, από όποια πλευρά κι αν προέρχεται και όποιο προσωπείο κι αν φοράει. Μας θυμίζει ότι χρειάζεται συνύπαρξη, διασφάλιση της ατομικής ελευθερίας, της ατομικής διαφορετικότητας, όπως, επίσης, μέριμνα και προτεραιότητα του κάθε κράτους στο υπό κατάρρευση συλλογικό καλό. Ουσιαστική συνεργασία και συνοδοιπορία, αυτή είναι η επόμενη πρόκληση για τη φυλή των ανθρώπων.
Το έργο είναι βαθιά πολιτικό. Από τη Γαλλία του 18ου αιώνα στην Ελλάδα του 2020, υπάρχουν ζητήματα που παραμένουν επίκαιρα;
Όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε όλο τον κόσμο, τα ζητήματα δείχνουν σαν να έχουν λυθεί… Δεν υπάρχουν πια επισήμως δούλοι, αλλά ανθεί το τράφικινγκ και η εμπορία οργάνων, έγινε αποδεχτή η προσωπική ελευθερία, φτάνει αυτή να μην «ενοχλεί», κερδήθηκε η ελευθερία του λόγου αλλά με την αντιδιαστολή του «ωχ, δε βαριέσαι, άσε να λέει…» εκ μέρους των «ισχυρών», «εργασία για όλους» διατυμπανίζουν, ενώ ταυτόχρονα καταρρέουν τα εργασιακά δικαιώματα, κατακτήθηκε η αντίσταση στη βία των μέσων, αλλά η βία από μέρους τους ζει και βασιλεύει… Όλα, λοιπόν, δείχνουν σαν να έχουν λυθεί…
Την πρωτότυπη μουσική του έργου υπογράφει η Δήμητρα Γαλανή. Μιλήστε μας για τη συνεργασία σας.
Δεν είναι η πρώτη φορά που συνεργαζόμαστε. Και αυτή τη φορά η συνεργασία μας ήταν άψογη. Ανταλλαγή απόψεων, εξαιρετικές επισημάνσεις και συνεχής μελέτη του κειμένου από μέρους της Δήμητρας, η οποία εργάστηκε με έναν εφηβικό παθιασμένο ενθουσιασμό και πείσμα να βρει το μουσικό μοτίβο που θα ταίριαζε σε αυτό που θέλαμε, σε αυτό που θα έδινε την πραγματική, και συνάμα μαγική, διάσταση στα μελοποιημένα λόγια και στο νόημά τους. Το ίδιο συνέβη και στα μουσικά κομμάτια που δημιουργούν συναισθηματικούς κραδασμούς στην παράσταση. Την ευχαριστώ πολύ! Και μιας και μιλάμε για τη μουσική, θέλω να ευχαριστήσω τη Χρύσα Τουμανίδου για την άψογη δουλειά της στην μουσική διδασκαλία των τραγουδιών της παράστασης.
Σκηνοθετείτε -αν δεν κάνω λάθος- για πρώτη φορά στο ΚΘΒΕ. Οι εντυπώσεις σας;
Τώρα το γνωρίζω… μέχρι τώρα δεν έτυχε να εργαστώ εδώ, είναι η πρώτη φορά. Εντυπώσεις πολλές. Ας ξεκινήσω από τον διευθυντή του Κρατικού, κύριο Νίκο Κολοβό. Με συγκίνησε η γενναιοδωρία του και η έγνοια του σε ό,τι ήταν απαραίτητο για το καλό της παράστασης. Ένας άνθρωπος της τέχνης που βοηθά τους ομότεχνούς του να κάνουν τη δουλειά τους όσο πιο σωστά γίνεται. Τον ευχαριστώ και εύχομαι να πραγματοποιηθούν τα όνειρά του για το Κρατικό! Θέλω επίσης να ευχαριστήσω τον αναπληρωτή κύριο Νίκο Νικολάου, παλιό συνεργάτη και συνοδοιπόρο, τους ηθοποιούς που δόθηκαν και στήριξαν αυτή τη δουλειά -παρόλες τις πανδημικές δυσκολίες-, τους βοηθούς μου και όλες τις υπηρεσίες του Κρατικού, την παλιά μου, πολύτιμη συνεργάτιδα Άννα Μαχαιριανάκη στα κοστούμια, τον υπομονετικό Ανδρέα Βαρώτσο στα σκηνικά, και την ανεκτίμητη Εύα Σωφρονίδου, βοηθό μου, με καίριες επισημάνσεις στην κίνηση και στις χορογραφίες.
Συνέντευξη στη Μαρία Παντελίδου
*Αναδημοσίευση από το εξαμηνιαίο freepress περιοδικό του ΚΘΒΕ «ΠΡΑΞΗ» (ΧΕΙΜΩΝΑΣ 2020 – ΑΝΟΙΞΗ 2021)
