Τι συμβαίνει όταν η θεατρική δράση συναντά την τεχνολογία μέσα από τον κόσμο της επαυξημένης πραγματικότητας; Πώς μπορεί η ψηφιακή πληροφορία να διαμορφώσει μία νέα εμπειρία επί σκηνής; Απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά δίνει η Ρουμπίνη Μοσχοχωρίτη, σκηνοθέτις, θεατρολόγος και επιστημονική υπεύθυνη έργου για την ανάπτυξη του TheARtro, ενός συστήματος augmented reality που επιδιώκει να αναβαθμίσει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε θέατρο.
Τι είναι το TheARtro και πώς προέκυψε η ιδέα για τη δημιουργία του project;
Το TheARtro είναι ένα καινοτόμο σύστημα επαυξημένης πραγματικότητας που προσφέρει στο κοινό τη δυνατότητα να βλέπει υπέρτιτλους επάνω από τους ηθοποιούς μίας θεατρικής παράστασης. Ουσιαστικά, γίνεται χρήση ειδικών καμερών βάθους οι οποίες αντιλαμβάνονται κάθε έναν από τους συμμετέχοντες ηθοποιούς. Με τη βοήθεια ειδικού λογισμικού, οι κάμερες επιτρέπουν την προβολή κειμένου επάνω από τα κεφάλια των ηθοποιών, ενώ οι θεατές διαβάζουν τους υπέρτιτλους φορώντας 3D γυαλιά.
Το project δημιουργήθηκε στο πλαίσιο ενός ερευνητικού προγράμματος που διεκδικήσαμε πριν από 4 χρόνια μέσα από τη δράση “Ερευνώ – Δημιουργώ – Καινοτομώ”, στην οποία συμπεριλήφθηκε τότε για πρώτη φορά ο τομέας του πολιτισμού, ενώ η ιδέα προέκυψε βλέποντας παραστάσεις που έρχονταν στην Ελλάδα από το εξωτερικό και ήταν υπερτιτλισμένες. Παρατήρησα ότι υπήρχε δυσκολία στην ανάγνωση των υπέρτιτλων λόγω της μεγάλης απόστασής τους από το κοινό. Συγχρόνως, επειδή οι θεατές εστίαζαν στην οθόνη όπου προβαλλόταν το κείμενο, έχαναν την κίνηση των ηθοποιών και ό,τι άλλο συνέβαινε μπροστά τους στη σκηνή. Οπότε άρχισα να σκέφτομαι με ποιον τρόπο θα μπορούσαμε να λύσουμε αυτό το πρόβλημα, και αποφάσισα να κατεβάσω την ερευνητική πρόταση για το TheARtro μαζί με την εταιρεία παραγωγής του Γιώργου Λυκιαρδόπουλου. Για την υλοποίηση του συστήματος, είχαμε την χαρά να συνεργαστούμε με το ΕΚΕΤΑ, το ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων και την εταιρεία πληροφορικής Comitech.
Υπάρχουν συγκεκριμένες ομάδες στις οποίες απευθύνεται η καινοτομία σας; Ποιες είναι αυτές;
Θα έλεγα ότι έχουμε τρεις κύριους στόχους. Ο πρώτος είναι να μπορεί ο καθένας μας να δει μία παράσταση χωρίς να χάνει το ποιος ηθοποιός μιλάει, την κίνησή του καθώς και το πραγματικό περιβάλλον στο οποίο εκτυλίσσεται η πλοκή. Ο δεύτερος είναι να δοθεί η δυνατότητα σε άτομα με προβλήματα ακοής να παρακολουθήσουν με ευκολία κάθε θεατρική παράσταση. Αυτή η διάσταση συνδέεται τόσο με την κοινωνική προσφορά, όσο και με την προσβασιμότητα του συστήματος, και προσωπικά με ενδιαφέρει πάρα πολύ. Ο τρίτος στόχος σχετίζεται άμεσα με την ανάπτυξη του τουρισμού, αφού το TheARtro επιτρέπει σε τουρίστες από οποιαδήποτε χώρα να έρθουν σε μία ελληνική παράσταση και να την παρακολουθήσουν στη γλώσσα τους.
Με ποιους τρόπους το TheARtro βελτιώνει την εμπειρία της παράστασης για τους θεατές;
Βάζοντας λοιπόν τα γυαλιά, ο θεατής βλέπει τους υπέρτιτλους πάνω από τους ηθοποιούς την ώρα που μιλούν και κινούνται επάνω στη σκηνή. Αν πρόκειται για ξενόγλωσσο κοινό, θα δει τους υπέρτιτλους στη γλώσσα του, ενώ αν πρόκειται για ΑμεΑ, εκτός από το κείμενο, θα μπορεί να διακρίνει και όλα τα σύμβολα που είναι απαραίτητα για την κατανόηση της δράσης. Επιπλέον, στην εξέλιξη του προγράμματος προσθέσαμε και στοιχεία επαυξημένης πραγματικότητας, τα οποία φαίνονται μόνο σε όσους θεατές φορούν τα γυαλιά. Στα στοιχεία αυτά περιλαμβάνονται προβολές σκηνικών, κινούμενες εικόνες, 3D αντικείμενα και πολλά ακόμη.
Για ποιο λόγο επιλέξατε τον μονόλογο της “Φροσύνης” για τη δοκιμή του συστήματος;
Η βασική παρουσίαση του συστήματος έγινε στην Αθήνα και πιο συγκεκριμένα στο θέατρο του αείμνηστου Σπύρου Ευαγγελάτου. Εκεί οργανώσαμε μία κανονική παράσταση διάρκειας μισής ώρας με τρεις ηθοποιούς και έναν μουσικό επί σκηνής. Ωστόσο, υπήρχε ακόμη ένα παραδοτέο που αφορούσε στη δοκιμή του TheARtro σε χώρο τουριστικού ενδιαφέροντος για την προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς μας. Έτσι θεώρησα ότι το μουσείο Ισλαχανέ, αποτελεί έναν πολύ ενδιαφέροντα χώρο, και άρα θα χρειαζόμουν ένα κείμενο που να σχετίζεται με την ιστορική περίοδο και τη θεματολογία του μουσείου. Γνώριζα το κείμενο του Στέφανου Παπατρέχα και επέλεξα να κάνω χρήση ενός αποσπάσματός του, μιας και η θεματολογία ήταν γνωστή και άρα οι θεατές δεν θα δυσκολεύονταν στην κατανόησή του. Επίσης το συγκεκριμένο θεατρικό έργο σου έδινε τη δυνατότητα να προσθέσεις στην παράσταση και στοιχεία επαυξημένης πραγματικότητας όπως τη λίμνη των Ιωαννίνων, τα σώματα των γυναικών ή την προσωπογραφία του εραστή της Φροσύνης.
Θέατρο και τεχνολογία – δύο κόσμοι δημιουργικοί και συγχρόνως αρκετά διαφορετικοί. Πώς θα περιγράφατε την επικοινωνία και τη συνεργασία με την επιστημονική σας ομάδα στο project αυτό;
Η αλήθεια είναι ότι, κατά την πρώτη μας επαφή με το κομμάτι της τεχνολογίας και με τους αρμόδιους συνεργάτες μας στο ΕΚΕΤΑ, αισθανόμασταν λίγο ότι προερχόμαστε από δύο διαφορετικούς κόσμους. Και όντως αυτοί οι δύο κόσμοι έπρεπε να έρθουν κοντά, γιατί το θέατρο έχει συγκεκριμένους κώδικες και κανόνες που πρέπει να γίνουν αντιληπτοί για να μπορέσει κανείς να επικοινωνήσει μαζί του. Αλλά και εγώ από την πλευρά μου έπρεπε να διαβάσω αρκετά για να κατορθώσω να κατανοήσω στοιχεία της τεχνολογίας που φυσικά και δεν τα γνώριζα. Τελικά, όμως, νομίζω ότι προέκυψε μία πολύ δημιουργική διαδικασία και, φτάνοντας στο τέλος του προγράμματος, πραγματικά καταφέραμε να φέρουμε το σύστημα σε έναν πάρα πολύ καλό βαθμό ετοιμότητας. Οπότε, αυτό από μόνο του σημαίνει ότι συνυπήρξαμε και συνεργαστήκαμε αρμονικά.
Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι η χρήση της τεχνολογίας στο θέατρο αλλοιώνει την ατμόσφαιρα της παράστασης και την εμπειρία της ζωντανής επαφής με τον ηθοποιό. Ως θεατρολόγος και σκηνοθέτις, πώς βλέπετε την είσοδο της επαυξημένης πραγματικότητας στον πιο “παραδοσιακό” χώρο της σκηνής;
Αφενός, τα τελευταία χρόνια, βλέπω ότι η τεχνολογία και το θέατρο συνομιλούν όλο και περισσότερο μεταξύ τους, και αφετέρου πιστεύω ότι δεν μπορούμε να μένουμε πίσω σε σχέση με όσα συμβαίνουν γύρω μας εξελικτικά σε οποιονδήποτε τομέα. Στο θέατρο, ο κυριότερος στόχος είναι να μπορέσεις να συγκινήσεις τον θεατή. Επομένως, σημασία έχει η χρήση των τεχνολογικων στοιχείων να μην αλλοιώνει την παράσταση ή να μην δημιουργεί κάτι ψυχρό που δεν αφορά και δεν αγγίζει κανέναν. Αν το τελικό αποτέλεσμα μπορεί να ερεθίσει τη φαντασία και το συναίσθημα του κοινού, για μένα όλα είναι θεμιτά και όμορφα. Βέβαια, το TheARtro συνιστά ένα ερευνητικό πρόγραμμα, και επειδή ακριβώς πρόκειται για έρευνα, ήμασταν ελεύθεροι να δοκιμάσουμε πράγματα και επιζητούσαμε τον πειραματισμό με την τεχνολογία, έτσι ώστε να εξελίξουμε την αρχική μας ιδέα. Στον πραγματικό κόσμο του θεάτρου, δεν νομίζω ότι υπάρχει τέτοιος βαθμός ετοιμότητας για την εφαρμογή της επαυξημένης πραγματικότητας. Για να χρησιμοποιηθούν τέτοια στοιχεία, χρειάζονται πολλά χρήματα που ίσως μόνο κάποιο κρατικό θέατρο ή ένας φορέας όπως η Στέγη Ιδρύματος Ωνάση θα μπορούσαν να διαθέσουν. Όπως και να έχει, εφόσον η τεχνολογία εντάσσεται σε μία παράσταση με έναν αρμονικό τρόπο χωρίς να αλλοιώνει το σημαινόμενο, τότε δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα. Πάντως όσο μαθαίνω να τη χρησιμοποιώ, τόσο αποκτώ εργαλεία που διευκολύνουν τη δουλειά μου και αυτό το θεωρώ εξαιρετικό.
Πώς φαντάζεστε το θέατρο και το κοινό του στο μέλλον;
Το φαντάζομαι να συνομιλεί με τον θεατή αγγίζοντας τη ψυχή του. Το θέατρο δεν το φοβάμαι, γιατί – έτσι κι αλλιώς – είναι μία ζωντανή διαδικασία. Βασικό στοιχείο της ύπαρξής του είναι ότι έχει ανθρώπους επάνω στη σκηνή που πάσχουν, υποφέρουν, κλαίνε, γελάνε. Είναι φορείς του λόγου, και άρα αυτό θα είναι πάντοτε το κυρίαρχο χαρακτηριστικό του. Συνεπώς, θεωρώ σπουδαία όσα τεχνολογικά στοιχεία υποστηρίζουν τη διαδικασία αυτή. Τώρα, αν φτάσουμε στο σημείο να ανεβάζουμε παραστάσεις στις οποίες δεν θα παίζουν ηθοποιοί ή θα συμμετέχουν άβαταρ, νομίζω ότι η κοινωνία μας θα βρίσκεται ήδη σε ένα αντίστοιχο επίπεδο, κάτι το οποίο φυσικά και απεύχομαι.
Μέχρι στιγμής, οι δοκιμαστικές εφαρμογές του TheARtro σε ποικίλους θεατρικούς χώρους έχουν στεφθεί με επιτυχία. Υπάρχουν επιπλέον βελτιώσεις ή αλλαγές που θα θέλατε να πραγματοποιήσετε στο σύστημα;
Σε αυτή τη φάση, το σύστημα λειτουργεί σωστά σε παραστάσεις με έως τρεις ηθοποιούς, κι αυτό διότι οι κάμερες βάθους δυσκολεύονται ακόμα στην αναγνώριση των ηθοποιών όταν ο ένας έρθει πολύ κοντά με τον άλλον ή εάν ο ένας περάσει μπροστά από τον άλλον για να αλλάξει θέση. Αυτό είναι κάτι που σίγουρα χρειάζεται βελτίωση. Επιπλέον, έχουμε στη διάθεσή μας μόνο τέσσερα 3D γυαλιά, διότι είναι η τιμή τους είναι πάρα πολύ ακριβή. Εφόσον μειωθεί το κόστος τους, τότε ίσως θα μπορέσει το σύστημα να εφαρμοστεί πιο εύκολα στην πραγματικότητα του θεάτρου. Πάντως, καθώς το πρόγραμμα ολοκληρώνεται, βλέπουμε ότι έχουμε πετύχει έναν επαρκή βαθμό ετοιμότητας ο οποίος αγγίζει τα 7 στα 10, σύμφωνα με τη σχετική κλίμακα αξιολόγησης επιστημονικών έργων. Άρα, τώρα καταγράφουμε τα συμπεράσματα της έρευνάς μας, τις συνθήκες κάτω από τις οποίες εργαστήκαμε τα προηγούμενα χρόνια, και προσδοκούμε να ανοίξουν νέα προγράμματα από το “Ερευνώ – Δημιουργώ – Καινοτομώ” για να συνεχίσουμε και να εξελίξουμε την υπάρχουσα ιδέα.
Συνέντευξη στη Λία Κατσανά
