Tehom. Άβυσσος. Για εμάς ένας ενδότερος συμβολισμός μπλεγμένος με μπόλικο σκοτάδι. Για τη Ρενέ Ρεβάχ (Renée Revah)… ο τίτλος της έκθεσής της που ανοίγει πόρτες στις 15 Ιουλίου στο «48ο Φεστιβάλ Ολύμπου» και μας υποδέχεται με την τέχνη της φωτογραφίας να κυνηγά μνήμες συνδεδεμένες με την εβραϊκή καταγωγή της. Ρούχα και υφάσματα ήταν όσα κληρονόμησε η οικογένειά της ως αντικείμενα μνήμης των ανθρώπων που χάθηκαν και του αγώνα τους να επιβιώσουν. Στις φωτογραφίες μια πλεκτή κουρτίνα βυθίστηκε τελετουργικά στο νερό εκπληρώνοντας συμβολικά την ανάγκη της κάθαρσης και ο μετεωρισμός του σώματος συνδέεται με την πρωταρχική μορφή της ζωής στην μήτρα. Τα σκοτεινά νερά παραπέμπουν στην Άβυσσο. «Η λέξη Άβυσσος αναφέρεται στην Βίβλο. Πρόκειται για τον απέραντο βυθό και τα σκοτεινά ύδατα που σκεπάζουν την αόρατη, ασχημάτιστη και απρόσφορη γη. Παρόν είναι και το ζωοποιό θεϊκό πνεύμα, που περιφέρεται στα ύδατα και γεννά το φως. Η έννοια της αβύσσου στη φωτογραφική μου εργασία συμβολίζει μια πνευματική κατάσταση σε συνεχή εξέλιξη. Το νερό συμβολίζει την κάθαρση και την επιστροφή σε μια κατάσταση, οπού ακόμα δεν έχει γεννηθεί το εγώ» αναλύει η Ρενέ. Η πρώτη της έκθεση ήταν το 2010 στην Πάτρα με τίτλο «Δίχως αρχή και τέλος» και ήταν σίγουρα ένας προπομπός για όσα ακολούθησαν στην καλλιτεχνική της καριέρα. «Η φωτογραφία ξεκίνησε για μένα όταν ανακάλυψα ότι ήταν το μέσο επικοινωνίας μου με τον άνθρωπο» μου λέει και δεν ξεχνά ποτέ ότι ήρθε σ’ αυτήν την ζωή για να βιώσει την αγάπη. Την τέχνη θα την άφηνε μόνο αν σταματούσε να ζει, τη συναρπάζει ο βυθός και η απέραντη θάλασσα, θα ήθελε πολύ να φωτογραφίσει την Florence Welch μέσα στο νερό και σε αυτή την έκθεση έχει δώσει το πιο βαθύ κομμάτι του εαυτού της. «Η ιδέα να ασχοληθώ με την ιστορία της οικογένειας του παππού μου, έχει γεννηθεί πριν πολλά χρόνια. Η κινητήριος δύναμη, που με ώθησε στην φωτογραφική πράξη, ήταν μια συνέντευξη της Eva Mozes Kor, η οποία υπήρξε πειραματόζωο του Josef Mengele στο στρατόπεδο του Auschwitz. Αυτή η γυναίκα μεταφέρθηκε μαζί με την οικογένειά της και την δίδυμη αδερφή της από τη Ρουμανία, τον Μάιο του 1944. Το 1993 αποφάσισε να επισκεφτεί έναν γιατρό, μάρτυρα όσων είχαν συμβεί στο στρατόπεδο και να τον πείσει να υπογράψει μια δήλωση που επιβεβαιώνει τις φρικαλεότητες που συνέβησαν. Εκείνη για να τον ευχαριστήσει του έστειλε ένα γράμμα συγχώρεσης και το ίδιο έπραξε ζωντανεύοντας μπροστά της την εικόνα του βασανιστή της Mengele. Αυτή η τρυφερή γυναίκα μιλούσε για τη δύναμη της συγχώρεσης» αναφέρει η Ρενέ, σε σχέση με όλο αυτό που θα δούμε στο Κέντρο Μεσογειακών Ψηφιδωτών στο Δίον Πιερίας από τα μέσα Ιουλίου μέχρι και τα τέλη του Αυγούστου. Ας μην ξεχνάμε ότι φέτος το Φεστιβάλ Ολύμπου έχει τιμώμενη χώρα το Ισραήλ.
«Από μικρό κορίτσι άκουγα από τη γιαγιά μου ιστορίες για τον παππού μου και τη δύσκολη ζωή του. Εικόνες από στρατόπεδα, αποχωρισμούς, βασανιστικούς θανάτους, δηλητηριώδη αέρια»
Η φωτογράφος επιθυμεί μέσα από την τέχνη της φωτογραφίας να αγγίζει πανανθρώπινα θέματα. Σε αυτή την γραμμή σκοπεύει να κινηθεί, με την προτροπή “η ζωή να μιμείται την τέχνη”. «Από μικρό κορίτσι άκουγα από την γιαγιά μου ιστορίες για τον παππού μου και την δύσκολη ζωή του. Εικόνες από στρατόπεδα, αποχωρισμούς, βασανιστικούς θανάτους, δηλητηριώδη αέρια. Χτυπημένα νούμερα ζωντάνευαν στην παιδική μου φαντασία. Κοιτάζοντας το ακίνητο πορτραίτο του παππού στο σπίτι, γεννιόταν μέσα μου η επιθυμία να τιμήσω τον αγώνα του για ζωή. Αυτή η έκθεση είναι μια προσπάθεια να καθαρίσω το παρελθόν, να τιμήσω τους ανθρώπους που χάθηκαν και μια προτροπή για αγάπη, ενότητα και συγχώρεση» εξηγεί και πως μπορεί να αγνοήσει κανείς μια τόσο συνειδητή και εσωτερική ανάγκη ενός ιδιαίτερου καλλιτέχνη. Τα πρωινά, της αρέσει να αγκαλιάζει τον άντρα της και τα τέσσερα παιδιά της και να ονειρεύεται κόσμους όμορφους. «Αν επέλεγα ένα μέρος του κόσμου για να ζήσω, θα ήταν ένας τόπος που το κράτος σέβεται τον πολίτη. Ένας τόπος που μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα με άνεση, τα άτομα με κινητικά προβλήματα και δεν υπάρχουν παντού σκουπίδια και κακογουστιά, ρατσισμός και αγένεια» τονίζει η Ρενέ και αποκαλύπτει εκείνα τα αντικείμενα στα οποία ανατρέχει για να ανακτά την σχέση της με εκείνο το παρελθόν, που αποτελούν συνάμα την “Μούσα” της, γι’ αυτό που θα ζήσουμε στο φετινό Φεστιβάλ Ολύμπου.
«Παλιές ξεφτισμένες φωτογραφίες, κιτρινισμένα από τον χρόνο σεντόνια της προγιαγιάς Sol, κουρτίνες που μυρίζουν καμφορά και μαξιλαροθήκες είναι τα αντικείμενα που κληρονόμησε η οικογένειά μου. Με την επιθυμία της κάθαρσης, βύθισα την κουρτίνα της προγιαγιάς στο νερό και έφτιαξα εικόνες που θυμίζουν την ζωή του εμβρύου στην μήτρα. Ο παππούς δε ζει. Δεν τον γνώρισα ποτέ. Τις περισσότερες ιστορίες τις έμαθα από την γιαγιά και τον πατέρα μου. Τον Ιούνιο του 1945 ο παππούς ζούσε σε ένα μικρό διαμέρισμα στην οδό Καρνεάδου στην Αθήνα. Εκεί έμαθε τον χαμό όλης της οικογένειάς του. ”Ο παππούς σου ήταν σαν ένα φάντασμα. Δε μου μίλησε, δεν είπε τίποτε, πήρε μόνο μια καρέκλα από την τραπεζαρία και την έβαλε στο μπαλκόνι που έβλεπε στον Ευαγγελισμό. Εκεί έμεινε τρεις μέρες και τρεις νύχτες, χωρίς να κλαίει, χωρίς να μιλάει, χωρίς να τρώει, πίνοντας μόνο λίγο νερό που του πήγαινα”. Την τέταρτη μέρα έκλαψε και κατέρρευσε. Χρειάστηκε ένας μήνας για να συνέλθει. Σ΄αυτόν τον μήνα άσπρισαν τα μαλλία του και έπαθε παθογενή διαβήτη, που έμελλε να του στοιχίσει τη ζωή μετά από 20 χρόνια» εξιστορεί η Ρενέ και δεν παύει να πιστεύει πως κάθε άνθρωπος κουβαλάει την δική του ιστορία. «Η μνήμη και τα βιώματά μας είναι καθοριστικής σημασίας. Όλες αυτές οι ιστορίες δυνάμωσαν μέσα μου την ανάγκη της επιβίωσης, την αίσθηση του εφήμερου και ταυτόχρονα την αναγκαίοτητα της συγχώρεσης, της ενότητας και της αγάπης».
«Η τέχνη μόνο μπορεί να αποδώσει την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων συναισθημάτων»
Όλες οι ιστορίες που αφορούν την οικογένειά της και τόσες άλλες εβραϊκές οικογένειες την κάνουν να σκέφτεται κάμποσα πράγματα για την ανθρωπότητα και τα λάθη της. «Ο άνθρωπος είναι ικανός να διαπράξει τα μεγαλύτερα εγκλήματα, αλλά έχει και την δυνατότητα να εκδηλώνεται μέσα στην αγάπη. Τα λάθη έρχονται στην ζωή σαν μαθήματα και μέσα από αυτά γινόμαστε καλύτεροι. Θα μου πεις πως μπορείς να συγχωρέσεις κάποιον που βασάνισε και σκότωσε την οικογένειά σου, που βασανίζει τα ζώα, που καταστρέφει τον πλανήτη; Όπως λέει όμως και η Eva Mozes Kor, η συγχώρεση και η αγάπη είναι ο μοναδικός δρόμος για την πραγματική ελευθερία. Ας είμαστε εμείς ειλικρινείς και ευγενικοί. Το δικό μας φως μπορεί να τραβήξει κι άλλους ανθρώπους μέσα από το σκοτάδι» υπογραμμίζει και επιμένει πως η τέχνη μπορεί να εξιψώσει τον άνθρωπο. «Η τέχνη μόνο μπορεί να αποδώσει την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων συναισθημάτων. Είναι ένα μέσο ουσιαστικής επικοινωνίας. Η τέχνη έχει την ικανότητα να ενώνει τους ανθρώπους».
«Η Θεσσαλονίκη με κάνει να αισθάνομαι νοσταλγία»
Πάντως, με το μαγικό της ραβδί θα ήθελε να μπορούν οι άνθρωποι να αλλάζουν θέση μεταξύ τους, να μπορούν να βιώνουν και να κατανοούν την ζωή του συνανθρώπου τους… κι αν ήταν εφικτό να έχει ένα φόρεμα κι ένα ζευγάρι παπούτσια της γιαγιάς της. Και για να συνεχίσουμε την ιστορία από εκεί που την αφήσαμε, από την Άβυσσο δηλαδή, θυμόμαστε πως στις 15 Μαρτίου 1943, πριν από 76 χρόνια, στον παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό της Θεσσαλονίκης σφύριζε το πρώτο τρένο του θανάτου για τα στρατόπεδα Μπιρκενάου και Άουσβιτς της Πολωνίας. 2.800 εβραϊκής καταγωγής πολίτες στοιβάχτηκαν σε σφραγισμένα εμπορικά βαγόνια ζώων. Μέχρι τις 2 Αυγούστου του 1943 μεταφέρθηκαν με 19 αποστολές, οι οποίες έφθαναν νύχτα, “Nacht und Nebel” («Νύχτα και με ομίχλη»), 46.061 Εβραίοι στα στρατόπεδα, όπου στην πλειοψηφία βρήκαν μαρτυρικό θάνατο. Μεταξύ των θυμάτων ήταν και οι συγγενείς της φωτογράφου: η προγιαγιά της Sol Venezia μαζί με τα παιδιά της Olga, Lina και Isaac. Το concept της Ρενέ ολοκληρώνει ο Δημήτρης Μπάκας. «Ο Δημήτρης έχει συνθέσει ένα ηχοτοπίο εμπνευσμένο από ιστορικά τεκμήρια της πυρκαγιάς στην Θεσσαλονίκη το 1917. Ο ήχος οδηγεί στην προσέγγιση και την κατανόηση του καταστροφικού γεγονότος. Ακούγοντας αυτούς τους ήχους, τον πλησίασα και συνεργαστήκαμε, με στόχο ο επισκέπτης της έκθεσης να ξυπνήσει συναισθηματικά. Εστιάσαμε στον επαναπροσδιορισμό της ταυτότητας τόσο μέσω της φωτογραφίας, αλλά και μέσα από ηχητικές καταγραφές pulsars, πλανητών και βυθού» καταλήγει η φωτογράφος Ρενέ Ρεβάχ και δηλώνει με το χέρι στην καρδιά πως η Θεσσαλονίκη την κάνει να αισθάνεται νοσταλγία.
Η Ρενέ Ρεβάχ…
γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε ηθοποιός και έπειτα παρακολούθησε μαθήματα φωτογραφίας. Εργάζεται σα φωτογράφος από το 2001 και η αγάπη της για το θέατρο έχει επηρεάσει την προσέγγισή της στη φωτογραφία. Σαν αποτέλεσμα, η τάση της είναι να σκηνοθετεί τις εικόνες και να αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω της σαν μέρος μιας παράστασης. Έργα της έχουν εκτεθεί σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Το 2016, ξεκίνησε την υποβρύχια φωτογραφία με ελεύθερη κατάδυση. Ο βυθός στις εικόνες της, φαίνεται μαγικός και τα πρόσωπα που απεικονίζοται στο νερό, μοιάζει να κολυμπούν στον δικό τους εσωτερικό βυθό.
http://reneerevah.com
Συνέντευξη στην Ελένη Σκάρπου
