Οι συντελεστές των «Ορνίθων» του ΚΘΒΕ αποκαλύπτουν πώς δημιούργησαν τις μάσκες και τα κοστούμια της παράστασης.
Για να υποδυθεί έναν χαρακτήρα, ο ηθοποιός μελετά το κείμενο, παρατηρεί, επιστρατεύει τη φαντασία του, προσπαθεί να βρει αντιστοιχίες με τα προσωπικά του βιώματα, αυτοσχεδιάζει. Όργανά του: το σώμα και η φωνή του· με αυτά ερμηνεύει, με αυτά μεταμορφώνεται. Βασικός σύμμαχός του: το κοστούμι· το σύνολο των στοιχείων που συνθέτουν την εξωτερική εμφάνισή του. Δηλαδή, όλα τα ρούχα, εσώρουχα, κομμώσεις, μακιγιάζ που φοριούνται ή κρατιούνται από έναν ηθοποιό επί σκηνής. Όταν, μάλιστα, ο ρόλος που καλείται να ενσαρκώσει ο ηθοποιός δεν είναι ένας άνθρωπος αλλά ένα ζώο ή ένα μυθικό ον όπως συμβαίνει στην αρχαία κωμωδία, η μάσκα αποτελεί εξαιρετικά σημαντικό συμπλήρωμα του κοστουμιού. Ο ενδυματολόγος και ο μασκοποιός σχεδιάζουν και υλοποιούν τα κοστούμια και τις μάσκες με όρους αισθητικής και κύριο στόχο να συμβάλλουν στην ερμηνεία του έργου από τον σκηνοθέτη. Η συνεργασία των τριών τους είναι καίριας σημασίας για ένα άρτιο αποτέλεσμα. Ο σκηνοθέτης Γιάννης Ρήγας, η ενδυματολόγος Δέσποινα Ντάνη και μια από τους ελάχιστους εξειδικευμένους μασκοποιούς στην Ελλάδα, η Μάρθα Φωκά μάς αποκαλύπτουν πώς δούλεψαν, από πού εμπνεύστηκαν και με ποιον τρόπο υλοποίησαν τα ενδύματα και τις μάσκες που συνθέτουν την εξαιρετική εικόνα των ηθοποιών ως όντα μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας στους «Όρνιθες», την μεγάλη καλοκαιρινή επιτυχία του ΚΘΒΕ.
Γιάννης Ρήγας
Σκηνοθέτης
Μάσκα και θεατρική πράξη, έννοιες ταυτόσημες. Στους ανοιχτούς δε χώρους προαπαιτούμενο, καθώς η απόσταση μεταξύ ορχήστρας – κοινού αποζητά ειδικές τεχνικές στην εκφορά λόγου ή την ομαδική έκφραση. Χρησιμοποιήθηκαν με αρτιότητα από αρχαιοτάτων χρόνων κι έφθασαν πλην του εκφραστικού μέσου να είναι το ίδιο το αντι-ηχείο του καλλιτέχνη. Είναι διαφορετικό να αντιληφθείς τη θεατρική πράξη με μάσκα και διαφορετικό χωρίς. Ο ηθοποιός ή θα πρέπει να φορά μάσκα ή θα πρέπει, για να μεγεθύνει το καλλιτεχνικό εκτόπισμα και να εντυπωθεί η έκφρασή του στον θεατή, να είναι βαμμένος. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα στο Θέατρο Νο της Άπω Ανατολής. Εκεί, βέβαια, μιλούμε για ολόκληρη τελετουργία. Φυσικά το ίδιο ισχύει και για τα κοστούμια, αν και η μάσκα είναι πιο περίπλοκη διεργασία καθώς συνδυάζει κίνηση με φωνή. Και η κινησιολογία μάσκας είναι εξόχως ιδιαίτερη. Είναι το μεγάλο παιχνίδι του θεάτρου. Η Μάρθα Φωκά στους «Όρνιθες» πέτυχε να αποτυπώσει με την τέχνη της την οριζόμενη συνθήκη που ήταν σαφής εξ’ αρχής: οι μάσκες να είναι μεγάλες. Εκεί έγκειται και η αισθητική διαφορά απ’ την προσέγγιση του Τσαρούχη στην ιστορική παράσταση του Κουν που χρησιμοποίησε με νεοελληνικό νεορεαλισμό δυο γυαλάκια χαριτωμένα γιατί έβλεπε τα πουλιά τρυφερά επικίνδυνα και μάσκες χρησιμοποίησε μόνο για τους θεούς. Τα δικά μας πουλιά είναι θυμωμένα, έχουν οργή, που εκπορεύεται απ’ την ζώσα κοινωνικοπολιτική συνθήκη. Με την Μάρθα, που είναι μεγάλη μαστόρισσα και εξαίρετη καλλιτέχνης, ψάξαμε πολύ, χαζέψαμε ώρες τον ουρανό για να καταλήξουμε στην επιλογή των πουλιών. Το επόμενο βήμα ήταν να συνδυάσουμε μάσκα με ρούχο… Θα συνδυάζονταν όπως θέλαμε; Τα συνδυάσαμε γιατί ο υπερ-ρεαλισμός στην προσέγγιση της μάσκας, συνάντησε τη φαντασιακή ελευθεριότητα της Δέσποινας που σχεδίασε ένα κοστούμι που όταν κινηθεί σωστά μοιάζει τόσο αληθινό αν και κατασκευασμένο από πανιά. Βαμμένα και κολλημένα μάλιστα με τέτοιο τρόπο που δεν φαίνεται ούτε το πραγματικό τους βάρος ούτε το ευτελές των υλικών τους. Κάμποτο, ένα φθηνό ύφασμα που έγινε ρούχο με απλές κόλλες. Βάφτηκε και κολλήθηκε δημιουργώντας αίσθηση πραγματικού πουλιού, την ίδια στιγμή που γνωρίζει κανείς πως πρόκειται για άνθρωπο καθώς αντικρίζει το σώμα του. 30 κοστούμια χειροποίητα με… 10.000 φτερά απ’ τις μοδίστρες του ΚΘΒΕ βαμμένα με πινελάκι ένα προς ένα… Μια οφθαλμαπάτη με πραγματικό περιεχόμενο. Η επιτομή της σύγχρονης εκδοχής του απλού.
Μάρθα Φωκά
Μασκοποιός
Από αμνημονεύτων χρόνων οι άνθρωποι μέσω της μάσκας επιχειρούσαν να εξερευνήσουν τα όρια μεταξύ του πραγματικού και του μεταφυσικού κόσμου. Κατ’ επέκτασιν και η θεατρική μάσκα δεν είναι απλά ένα αντικείμενο… είναι μέσο μεταμόρφωσης και αυτό είναι πάντα το ζητούμενο τόσο για τον δημιουργό-κατασκευαστή, όσο και για τον ηθοποιό που την ενδύεται: η γέννηση δηλαδή στη σκηνή μιας νέας ύπαρξης ολοζώντανης, ικανής να αναπνέει τον αέρα του «μαγικού». Στους «Όρνιθες», οι μάσκες επιχειρούν μέσω της φόρμας, της ύλης και του χρώματος να φέρουν στη σκηνή όχι μόνο την εικόνα του πουλιού αλλά και τον συνειρμό της ελευθερίας που αυτό αντιπροσωπεύει, μεταφέροντας τον θεατή σε έναν κόσμο όπου όλα είναι δυνατά. Ακόμα και η Ουτοπία…
Δέσποινα Ντάνη
Ενδυματολόγος
Όταν μου ανατέθηκε να φιλοτεχνήσω τα κοστούμια των «Ορνίθων», το πρώτο που έπρεπε να αντιπαλέψω ήταν ο χρόνος, καθώς ήταν περιορισμένος. Ζητούμενο αρχικό ο σχεδιασμός των πουλιών. Στο πρώτο κιόλας εγχείρημα τα προσεγγίσαμε με ακρίβεια. Απ’ το αρχικό στάδιο της επεξεργασίας του υφάσματος περάσαμε στο να ζωγραφιστούν. Ευτυχώς «χέρια ικανά ζωγράφων» το ΚΘΒΕ διέθετε. Συγχρόνως με τα «πουλιά» δουλεύαμε και τους άλλους ρόλους που χωρίζονται σε τρεις βασικούς άξονες: άνθρωποι, θεοί και πουλιά. Στα τελευταία ο διαχωρισμός σαφής: τα δώδεκα έπρεπε να είναι επιθετικά και τα άλλα δώδεκα όχι. Στους θεούς ο συνεκτικός κρίκος ήταν το λευκό χρώμα. Οι άνθρωποι πάλι ήταν πιο ρεαλιστικές αποτυπώσεις. Κοντύτεροι στην όψη ο Πεισθέταιρος κι ο Ευελπίδης. Όλοι οι άλλοι χαρακτήρες μεστοί συμβολισμών και καθώς επί σκηνής εναλλάσσονταν με μεμονωμένες εμφανίσεις έπρεπε να βρω κάτι ενδιαφέρον και διασκεδαστικό… Οι ψευδομάρτυρες – σκουλήκια ήταν οι πρώτοι που σχεδιάστηκαν. Σβούρες ζήτησε να μοιάζουν ο Ρήγας ο συνταγματολόγος κι ο εκπρόσωπος της ΕΕ. Ο Τριβαλός πάλι ήταν εμπνευσμένος απ’ την κεφαλοστολή του Σοχινού Κουδουνοφόρου (βέβαια, για να κρατήσω τη «γραμμή» του λευκού των θεών, δεν έμεινα στην πιστή αποτύπωση του μαύρου που φέρουν στο προσωπείο). Οι θεοί καθότι φορούν μάσκες έπρεπε να έχουν κοστούμια εναρμονισμένα στις μάσκες. Στους Όρνιθες δεν υπήρχε λόγος να χρησιμοποιήσω κανονικά φτερά. Απ’ τη άλλη ήθελα να δω φτερά στη σκηνή κι έτσι προχώρησα στην εικαστική τους επεξεργασία. Μ’ αρέσει το ζωγραφικό στοιχείο στα κοστούμια. Με ευχαριστεί η ζωγραφική τους αποτύπωση. Χάρηκα που άρεσε στον κόσμο. Την ικανοποίηση αυτή την έλαβα όταν στην γενική δοκιμή εισέπραξα το συνολικό αποτέλεσμα. Μια μέρα πριν δεν είχα καν ξεκάθαρη εικόνα. Φυσικά δεν μπορώ να μην αναφέρω ότι σ’ όλη τη δημιουργική διαδρομή ο σκηνοθέτης ήταν η ασφάλειά μου καθώς ξέροντας ακριβώς τι θέλει, τι ζητάει, μου μετέδιδε σιγουριά. Ήταν ξεκάθαρος κι εκεί κατανοείς ότι δεν είσαι μόνος. Μέρα τη μέρα προσθέταμε, αφαιρούσαμε, χτίζαμε… και στο τέλος οι «Όρνιθες» μίλησαν με τα κοστούμια τους!
*Αναδημοσίευση από το εξαμηνιαίο freepress περιοδικό του ΚΘΒΕ «ΠΡΑΞΗ» (ΧΕΙΜΩΝΑΣ 2020 – ΑΝΟΙΞΗ 2021)
