Μέσα στο χάος της Ελλάδας του Εμφυλίου, ο μόλις 16 ετών Χρόνης Μίσσιος συλλαμβάνεται, βασανίζεται και καταδικάζεται σε θάνατο. Τα 21 χρόνια που πέρασε σε φυλακές και εξορίες περιγράφονται στο συγκλονιστικό αφήγημα «…καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς», που μεταφέρεται στη σκηνή του Θεάτρου Αυλαία, στο πλαίσιο του 58ου Φεστιβάλ Δημητρίων. Για τη σκοτεινή εκείνη εποχή, τη σύνδεσή της με το σήμερα και την ανάγκη να μην ξεχάσουμε το παρελθόν μιλά η σκηνοθέτης της παράστασης Σοφία Καραγιάννη μέσα από τη συνέντευξή της στο Praximag.
Παρά τις απαιτήσεις του εγχειρήματος, επιλέξατε να αναμετρηθείτε με μία εμβληματική αυτοβιογραφία και καταφέρατε όχι απλώς να τη ζωντανέψετε επί σκηνής, αλλά κυρίως να αγαπηθεί από κοινό και κριτικούς. Ποιοι ήταν οι λόγοι που σας οδήγησαν σε αυτή την απόφαση;
Η βία που ξέσπασε με λύσσα πάνω μας τα τελευταία χρόνια είναι ο κυριότερος λόγος, αλλά και όλα τα θύματα που ξεκίνησαν να σπάνε τη σιωπή τους. Αυτή τη σιωπή έσπασε με τη συνταρακτική μαρτυρία του και ο Χρόνης Μίσσιος και μίλησε για την πιο σκοτεινή περίοδο της Ιστορίας μας αλλά και για τη βία που υπέστη ο ίδιος και οι συναγωνιστές του από Έλληνες “πατριώτες”, μια σιωπή που έσπασε μετά από 22 χρόνια σε φυλακές και εξορίες. Απίστευτο, αν σκεφτούμε θύματα βίας που μας κάνουν να αναρωτιόμαστε, γιατί δεν μίλησαν νωρίτερα; Σ’ αυτήν τη βία λοιπόν δώσαμε σκηνική υπόσταση γιατί πιστεύω πως οφείλουμε να την ακούσουμε προσεκτικά, σχεδόν κατανυκτικά, και ειδικά τώρα με την άνοδο της ακροδεξιάς, πρέπει να υπερασπιστούμε όσο τίποτα άλλο την ανθρώπινη πορεία μας. Η παράσταση την περασμένη σεζόν έκανε πρεμιέρα την ίδια στιγμή που με ένα Προεδρικό Διάταγμα υποβαθμίστηκαν τα πτυχία των ηθοποιών, και το αναφέρω γιατί κι αυτή η πνευματική, πολιτιστική βία μου έδωσε μεγαλύτερη σιγουριά πως το κείμενο του Μίσσιου ανέβηκε στη σκηνή την πιο κατάλληλη στιγμή.
Το έργο αναφέρεται στα προσωπικά βιώματα του Μίσσιου κατά τη διάρκεια ίσως της σκοτεινότερης περιόδου της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Θεωρείτε ότι αποφεύγουμε να μιλάμε για την εποχή του εμφυλίου; Είναι κάτι που μας πληγώνει ακόμα;
Ο Εμφύλιος είναι ταμπού, άλλωστε δεν διδάσκεται στα σχολεία. Τα ιστορικά γεγονότα που διαίρεσαν ένα έθνος αποσιωπώνται, κανένας σεβασμός στην μνήμη χιλιάδων νεκρών. Νομίζω πως στο βιβλίο της ιστορίας του Λυκείου τον περιγράφουν μόλις σε μία σελίδα, συμπυκνώνουν δηλαδή σε μια σελίδα την πιο τραυματική περίοδο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Ξέρετε πόσοι από τους θεατές μας μιλάνε για τους πατεράδες τους και τους παππούδες τους που πάτησαν τα ίδια χώματα με τον Χρόνη Μίσσιο, έκαναν στο ίδιο κελί και μοιράστηκαν την ίδια αγωνία της εκτέλεσης; Είναι συγκλονιστικά όσα μας λένε! Νομίζω πως όσο το πολιτικό μας σύστημα θα δημιουργεί τέτοια ιδεολογική πόλωση, δεν θα αγγίξουμε πότε το θέμα του Εμφυλίου, και φυσικά θα θέλουμε πάντα να μένουμε στα ένδοξα και ηρωικά κατορθώματα των Ελλήνων που δεν τους σκιάζει φοβέρα καμιά. Δεν θέλουμε, βρε αδερφέ, την ιστορία μας να την λερώνουν σκοτεινές πλευρές, γι’ αυτό χαίρομαι που στην παράσταση έρχονται φοιτητές, νέα παιδιά, που ξέρουν το βιβλίο απ’ έξω κι ανακατωτά, που τελειώνει η παράσταση και θέλουν χρόνο μέχρι να σηκωθούν από τις θέσεις τους.
“Αγωνίζομαι να μείνω άνθρωπος. Και αυτό είναι η κορυφαία πολιτική μάχη” – πόσο εύκολο είναι να συνεχίσουμε τον αγώνα αυτό που περιγράφει ο Μίσσιος ενώ συμβαίνουν τόσα συνταρακτικά γεγονότα γύρω μας;
Δεν είναι εύκολο, όμως όταν γίνεσαι αποδέκτης ενός κειμένου βαθιάς επαναστατικής μνήμης και βλέπεις την λυσσαλέα αντίσταση του Μίσσιου και των συντρόφων του, ψάχνεις μοιραία για τα δικά σου απομεινάρια αντίστασης. Ψάχνεις κι εσύ αν έχεις, έστω, ένα μικρό όραμα, έναν στόχο. Ήταν πολύ καθαρή η ματιά των αγωνιστών για την κοινωνία που θέλανε, εμείς πρέπει πρώτα να την αποφασίσουμε και μετά να την υπερασπιστούμε.
Τελικά, τι είναι αυτό που μας διδάσκει η ιστορία; Μπορούμε να μάθουμε από τα λάθη του παρελθόντος;
Για να μας διδάξει κάτι η ιστορία, πρέπει πρώτα να τη διαβάσουμε και να την κατανοήσουμε, διαφορετικά θα επαναλάβουμε το παρελθόν μας. Το φασιστικό παρελθόν μας έγινε πάλι παρόν, δεν σας κάνουν εντύπωση τα ρατσιστικά μορφώματα που μπήκαν και πάλι στη Βουλή; Όσο θα κρύβουμε επιμελώς την ιστορία μας, τη θέση της θα παίρνει η λήθη και αυτό είναι εξαιρετικά επικίνδυνο. Όταν μια χώρα αρχίζει να θυμάται, μόνο τότε υπάρχει ελπίδα. Προς το παρόν, ο δικός μας μηχανισμός μνήμης είναι χρυσόψαρου.
Επιλέξατε να αφηγηθείτε την ιστορία του συγγραφέα χρησιμοποιώντας ένα λιτό σκηνικό, με τους 4 ηθοποιούς συγκεντρωμένους γύρω από ένα τραπέζι. Ως σκηνοθέτης, πιστεύετε ότι τα απλά πράγματα μπορούν να κρύβουν μέσα τους τις πιο δυνατές ιστορίες;
Η αισθητική της παράστασης μπορεί να είναι απλή, αλλά η σκηνική της διεργασία είναι και σύνθετη και πολύ απαιτητική. Δουλεύουν πολλοί συνεργάτες για να έχουμε κάθε φορά μια σκηνική παρτιτούρα. Εκτός από τους ηθοποιούς, λοιπόν, τα εύσημα ανήκουν σε όλους τους συντελεστές που τα τελευταία χρόνια είναι σχεδόν μόνιμοι συνεργάτες μου και συνοδοιπόροι σε κάθε μου θεατρικό όραμα. Τους ευχαριστώ θερμά για τη δουλειά και την έμπνευση τους.
Δεν είναι το πρώτο αφήγημα που μεταφέρετε στο θεατρικό σανίδι. Τι είναι αυτό που σας γοητεύει στις παραστάσεις οι οποίες βασίζονται σε λογοτεχνικά κείμενα;
Έχω μια αγάπη στη μεταφορά της λογοτεχνίας γιατί μπορώ κάθε φορά να επιλέγω από μια τεράστια δεξαμενή αυτό που πραγματικά με ενδιαφέρει να αναδείξω. Είναι σαν να συνομιλώ με τον συγγραφέα και να ξαναγράφω το έργο του με τους όρους του θεάτρου. Επίσης, μετά από τόσες μεταφορές λογοτεχνικών κειμένων έχουμε πειραματιστεί αρκετά στο αφηγηματικό θέατρο και συνεχώς εξελίσσουμε τη φόρμα μας. Και πιστέψτε με, η λογοτεχνία έχει ακόμη πολλά να δώσει στο θέατρο.
Η συγκεκριμένη παράσταση έχει λάβει ήδη διθυραμβικές κριτικές, ενώ και η προηγούμενή σας με την ομάδα GAFF απέσπασε σημαντικά βραβεία και διακρίσεις. Πώς διαχειρίζεστε την επιτυχία και τι αντίκτυπο έχει στον τρόπο που κάνετε θέατρο;
Οι δύο τελευταίες παραστάσεις της ομάδας GAFF είχαν πραγματικά μια μεγάλη αποδοχή, όμως την ίδια στιγμή – και για δεύτερη χρονιά – η επιτροπή των επιχορηγήσεων του Υπουργείου Πολιτισμού δεν μας επιχορήγησε. Δυστυχώς, κάναμε πίσω με την καινούργια μας παραγωγή καθώς, αν και τα χρήματα της επιχορήγησης δεν καλύπτουν ποτέ το σύνολο της παραγωγής, παραμένουν μια σημαντική βοήθεια για θεατρικές ομάδες σαν τη δική μας που δεν έχουν από πίσω παραγωγό ή μόνιμη θεατρική στέγη. Αυτό, όπως καταλαβαίνετε, μας ανακόπτει για λίγο, αλλά, όπως λέει και ο Χρόνης, “να ξεφεύγεις, να ονειρεύεσαι. Μην παραδίνεσαι”.
Από τη μία η αναφορά στον “Σαλονικιό” Χρόνη Μίσσιο και από την άλλη ο ιδιαίτερος ρόλος των Δημητρίων στην πολιτιστική ζωή της Θεσσαλονίκης. Στο πλαίσιο αυτό, έχει κάποια ξεχωριστή σημασία για εσάς η παρουσίαση του έργου στην πόλη μας;
Ο Χρόνης Μίσσιος ήταν ο Σαλονικιός για τους συντρόφους του. Η Θεσσαλονίκη είναι τόπος της επαναστατικής του δράσης αλλά και κομμάτι της πολιτικής ιστορίας. Στην μαρτυρία του η πόλη είναι παρούσα και ο αγώνας για δημοκρατία στα στενά της Θεσσαλονίκης προκαλούν ιδιαίτερη φόρτιση. Το 1947 τον συλλαμβάνουν, τον βασανίζουν και τον καταδικάζουν σε θάνατο για τη συμμετοχή του στον Εμφύλιο. Κρατείται στο Γεντί Κουλέ και επί εννέα μήνες κάθε πρωί περίμενε να εκτελεστεί. Αυτοί οι μήνες στη Θεσσαλονίκη ήταν οι πιο δύσκολοι της ζωής του, μου είπε η Ρηνιώ, η σύντροφος του. Η πρόσκληση που ήρθε από τα Δημήτρια αν μη τι άλλο είναι πολύ τιμητική και έρχεται σε μια στιγμή που η επιλογή παραστάσεων πολιτικού λόγου είναι επιτακτική.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
«…καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς» του Χρόνη Μίσσιου
Σκηνοθεσία: Σοφία Καραγιάννη
Δραματουργική επεξεργασία: Σοφία Καραγιάννη, Μυρτώ Αθανασοπούλου
Σκηνικά-Κοστούμια: Γεωργία Μπούρδα
Μουσική: Μάνος Αντωνιάδης
Επιμέλεια κίνησης: Μαργαρίτα Τρίκκα
Φωτισμοί: Βασιλική Γώγου
Βοηθός σκηνοθέτη: Αθανασία Κυμπούρη
Φωτογραφίες: Χριστίνα Φυλακτοπούλου
Trailer: Στέφανος Κοσμίδης
Επικοινωνία: Χρύσα Ματσαγκάνη
Παραγωγή: GAFF
Ερμηνεία: Ιωσήφ Ιωσηφίδης, Κωνσταντίνος Πασσάς, Δημήτρης Μαμιός, Γιάννης Μάνθος
Πότε: 10 & 11 Οκτωβρίου 2023
Πού: Θέατρο ΑΥΛΑΙΑ – Τσιμισκή 136 (Πλατεία ΧΑΝΘ)
Ώρες παραστάσεων: Τρίτη στις 21:15 & Τετάρτη 18:30 & 21:15
Εισιτήρια: 16€ κανονικό & 14€ μειωμένο
Προπώληση: Ταμείο θεάτρου & more.com
Συνέντευξη στη Λία Κατσανά
