Ενέργεια βρίσκεται παντού και στα πάντα γύρω μας και σε πολλές μορφές. Στον πλανήτη, το χώμα, τη θάλασσα, τα φυτά -και φυσικά, στο ανθρώπινο σώμα.
Εκατομμύρια χημικές αντιδράσεις δεσμεύουν και απελευθερώνουν ενέργεια κάθε λεπτό στο σώμα μας, διατηρούν τις φυσιολογικές λειτουργίες μας και μας κρατάνε σε ζωή. Το ανθρώπινο σώμα διαχειρίζεται την ενέργεια με έναν τρόπο μαγικό -και μιας και το κεφάλαιο ενέργεια μας απασχολεί όλους, ας δούμε τι μαθήματα μπορούμε να πάρουμε από το ίδιο μας το σώμα.
Το ξέρατε ότι όσο ξοδεύουμε ενέργεια, τόσο το σώμα μας βελτιώνεται μέσα απ’ τη διαδικασία και κάνει οικονομικότερες καύσεις; Όσο τρέχουμε, περπατάμε, κολυμπάμε, κάνουμε ποδήλατο -όσο δηλαδή κάνουμε μια αερόβια δραστηριότητα- τόσο το σώμα γίνεται καλύτερο σε αυτό το είδος μεταβολισμού, αυξάνοντας τα αντίστοιχα ένζυμα και επίπεδα μυοσφαιρίνης, βελτιώνοντας τις κυτταρικές λειτουργίες, κ.ά.
Επίσης, ο οργανισμός μας δημιουργεί αποθέματα για όση ενέργεια ξοδεύουμε -και μάλιστα στην ίδια μορφή. Κατά την άσκηση χρησιμοποιούμε χημικές ενώσεις -φωσφοκρεατίνη, γλυκογόνο, λίπος, κ.ά.- οι οποίες με τη διάσπασή τους μας δίνουν ενέργεια. Διαφορετικά είδη άσκησης απαιτούν διαφορετική πηγή ενέργειας. Όσο λοιπόν ασκούμαστε, τόσο καλύτεροι γινόμαστε στην αναπλήρωση και αποθήκευση ενέργειας. Ειδικά για το γλυκογόνο και το λίπος, όσο τα χρησιμοποιούμε, τόσο λιγότερα αποθηκεύουμε. Σε κάθε άλλη περίπτωση, αν δεν κινούμαστε, ό,τι περισσεύει γίνεται λίπος!
Η προπόνηση λοιπόν είναι αυτή που κάνει ευκολότερη την αξιοποίηση της ενέργειας. Για παράδειγμα, η ενέργεια σε αποθέματα λίπους στο σώμα μας μπορεί να φτάσει και τις 90.000 θερμίδες! Αν όμως είμαστε αγύμναστοι, μας είναι άχρηστες και νιώθουμε ότι πρέπει να φάμε και άλλο γιατί «δεν έχουμε ενέργεια»! Αντίθετα, ένας προπονημένος μαραθωνοδρόμος, με λιγότερο λίπος στο σώμα του, είναι σε θέση να τρέχει συνεχόμενα 42 χιλιόμετρα! Το σώμα μάς δίνει ό,τι του ζητήσουμε. Όταν η ποσότητα τροφής που προσλαμβάνουμε ξεπερνά τις ανάγκες μας, αποθηκεύουμε την ενέργεια αυτή σε λίπος -την πιο «οικονομική» μορφή αποθήκευσης. Αν μας λείπουν 100 θερμίδες υδατάνθρακα, αρκούν 23 θερμίδες για να τον μετατρέψουμε σε λίπος και να το αποθηκεύσουμε. Αν μας περισσεύουν 100 θερμίδες λίπους, χρειαζόμαστε μόνο 3!
Ειδικά τον χειμώνα, ο οργανισμός μας κρατάει λίγο περισσότερο λίπος -περίπου 1-2 κιλά- για να διατηρεί τη θερμοκρασία του, που τα αποδεσμεύει το καλοκαίρι. Αποτελεί έναν μηχανισμό επιβίωσης -όπως π.χ. η αποθήκευση ενέργειας των ζώων που πέφτουν σε χειμερία νάρκη. Όπως χάριν της επιβίωσης, ο οργανισμός αναγνωρίζει τις εξαντλητικές δίαιτες σαν κατάσταση εκτάκτου ανάγκης και μειώνει τον βασικό ρυθμό μεταβολισμού (τις καύσεις) για να εξοικονομήσει ενέργεια! Ο μόνος τρόπος να το αποφύγουμε είναι το ημερήσιο θερμιδικό μας έλλειμμα (με άλλα λόγια, οι θερμίδες που «κόβουμε») να μην ξεπερνούν τις 500.
Και όσο έχουμε την τάση να συνδέουμε την επάρκεια σε ενέργεια με την υγεία και τη μακροζωία, οι έρευνες δείχνουν το αντίθετο. Σε πειράματα που έγιναν σε ζώα, μεγαλύτερη διάρκεια ζωής είχαν αυτά τα οποία προσλάμβαναν λιγότερη τροφή από αυτή που χρειαζόντουσαν σε σχέση με τα ζώα που τους χορηγήθηκε όση τροφή χρειάζονταν ή και περισσότερη! Η χρόνια πρόσληψη επιπλέον ενέργειας αποσυντονίζει μηχανισμούς του σώματος, φέρνοντάς μας πιο κοντά σε προβλήματα υγείας, όπως η μείωση της ευαισθησίας σε ινσουλίνη και ο διαβήτης.
Αντίθετα, η ανά διαστήματα πρόσληψη λιγότερης ενέργειας από αυτή που χρειαζόμαστε μπορεί να έχει και ευεργετικά αποτελέσματα: από την καλύτερη λειτουργία του νευρικού συστήματος, την εξουδετέρωση καρκινικών κυττάρων (φαγοκυττάρωση), την πρόληψη νευροεκφυλιστικών νοσημάτων έως την πρόωρη γήρανση. Δεν είναι τυχαίο που η νηστεία αποτελεί κομμάτι όλων σχεδόν των πολιτισμών και θρησκειών -με τις μεγάλες μορφές τους (Ιησούς, Μωάμεθ, Βούδας κ.ά.) ν’ αναφέρεται ότι έχουν περάσει διαστήματα αφαγίας, συνδυασμένα με προσευχή και διαλογισμό.
Και αν για τον πρωτόγονο άνθρωπο υπήρχαν διαστήματα κατ’ ανάγκην νηστείας -μιας και δεν ήταν εφικτό να βρει τροφή- στη σημερινή εποχή όλα είναι διαφορετικά. Γι’ αυτό, πρακτικές όπως το intermittent fasting (αφαγία για 16 ώρες, κατανάλωση τροφής για 8 ώρες) που συχνά οδηγούν σε ακραίες συμπεριφορές βουλιμίας, πρέπει να εφαρμόζονται με τη συμβουλή ενός ειδικού γιατρού και διαιτολόγου.
Μια άλλη πτυχή της ενέργειας για την οποία μιλάνε οι επιστήμονες, ξεκινάει από μέσα μας. Τα βακτήρια μέσα στο έντερο παράγουν, σύμφωνα με τους ερευνητές, περίπου τόσο ηλεκτρισμό όσο και τα γνωστά ηλεκτρογόνα βακτήρια που βρίσκονται στα πετρώματα (περίπου 100.000 ηλεκτρόνια ανά δευτερόλεπτο)! Στόχος λοιπόν, είναι η ανάπτυξη ζωντανών μπαταριών από βακτήρια (π.χ. για βηματοδότες), ενώ σε μεγαλύτερη κλίμακα, αντίστοιχες καινοτόμες τεχνολογίες «πράσινης» βιοενέργειας μπορεί στο μέλλον να παράγουν ηλεκτρισμό σε μεγαλύτερη κλίμακα, όπως π.χ. μέσα σε μονάδες διαχείρισης αποβλήτων.
Τέλος, υπάρχει και μια άλλη διάσταση ενέργειας στο ανθρώπινο σώμα, που αναγνωρίζεται από την παραδοσιακή κινέζικη ιατρική: το λεγόμενο «Qi». Η επιστημονική μελέτη για την ενέργεια του σώματος ως ηλεκτρομαγνητικό πεδίο και η καταγραφή της μέσα από μηχανήματα -που ξεκίνησε από τον Semyon Kirlian- αναμένεται να αναπτυχθεί τα επόμενα χρόνια και να μας δώσει περισσότερες πληροφορίες. Έως τότε, φροντίστε την ενέργειά σας!
Γράφει η Ελπίδα Τσίντσιφα
PhD, ACSM
*Αναδημοσίευση από το εξαμηνιαίο freepress περιοδικό του ΚΘΒΕ «ΠΡΑΞΗ» (ΧΕΙΜΩΝΑΣ 2022 – ΑΝΟΙΞΗ 2023)
